در این بخش از سوره بقره، خداوند یک قاعده کلی درباره پاداش اهل ایمان، یادآوری دوباره‌ی پیمان‌شکنی بنی‌اسرائیل و ماجرای معروف «گاو بنی‌اسرائیل» را بیان می‌کند. این آیات را با ترجمه‌ای روان و زیبا و توضیحات کوتاه تقدیم می‌کنم:

⚖️ قاعده‌ی رستگاری، عهدشکنی و داستان گاو (بقره، آیات ۶۲ تا ۶۹)

﴿۶۲﴾ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ هَادُوا وَالنَّصَارَىٰ وَالصَّابِئِینَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ

ترجمه: به یقین، کسانی که ایمان آوردند [= مسلمانان]، و یهودیان، و مسیحیان، و صابئین [= پیروان ادیان آسمانی گذشته]، هر کس از آنان که [به راستی] به خدا و روز قیامت ایمان بیاورد و کار شایسته انجام دهد، پاداششان نزد پروردگارشان خواهد بود و نه بیمی بر آنان است و نه اندوهگین می‌شوند.

توضیح کوتاه: این آیه یک قاعده کلی و همیشگی درباره معیار رستگاری بیان می‌کند: نجات در گرو نام و عنوان نیست، بلکه در گرو ایمان واقعی به خدا و معاد و عمل صالح است. این اصل شامل همه پیروان ادیان الهی است، به شرط آنکه در زمان هر پیامبر، به پیامبر زمان خود (و در این زمان به پیامبر اسلام) ایمان آورده باشند.

﴿۶۳﴾ وَإِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَکُمْ وَرَفَعْنَا فَوْقَکُمُ الطُّورَ خُذُوا مَا آتَیْنَاکُم بِقُوَّهٍ وَاذْکُرُوا مَا فِیهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ

ترجمه: و [به یاد آورید] هنگامی را که از شما پیمان گرفتیم و کوه طور را بالای سرتان قرار دادیم [و گفتیم:] آنچه را به شما داده‌ایم، با جدیت و قوّت بگیرید، و آنچه را در آن است به یاد داشته باشید، باشد که پرهیزگار شوید.

توضیح کوتاه: این آیه یادآور پیمان سخت‌گیرانه‌ی خداوند با بنی‌اسرائیل در پای کوه طور است. چون بنی‌اسرائیل از پذیرش احکام تورات سر باز می‌زدند، خداوند به اعجاز، کوه را بر سرشان بلند کرد تا نشان دهد پذیرش دین باید با جدیت و اراده قوی باشد. هدف نهایی، رسیدن به تقوا است.

﴿۶۴﴾ ثُمَّ تَوَلَّیْتُم مِّن بَعْدِ ذَٰلِکَ ۖ فَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ لَکُنتُم مِّنَ الْخَاسِرِینَ

ترجمه: سپس بعد از آن [همه تأکید و پیمان]، باز هم روی گردان شدید؛ و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، به یقین از زیانکاران بودید.

توضیح کوتاه: با وجود عهد محکم و هشدار کوه، بنی‌اسرائیل دوباره از فرمان‌ها روی گرداندند. این آیه تأکید می‌کند که نجات و باقی ماندن نسل آن‌ها، نه به دلیل لیاقت خودشان، بلکه صرفاً به خاطر رحمت و فضل بی‌کران الهی بود.

﴿۶۵﴾ وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِینَ اعْتَدَوْا مِنکُمْ فِی السَّبْتِ فَقُلْنَا لَهُمْ کُونُوا قِرَدَهً خَاسِئِینَ

ترجمه: و به یقین، کسانی از شما را که در [مورد احترام روز] شنبه تجاوز کردند، می‌شناسید. پس به آنان گفتیم: «بوزینگانِ رانده‌شده و خوار باشید!»

توضیح کوتاه: این آیه اشاره به ماجرای اصحاب سَبْت (اهل یک روستا) دارد که از دستور الهی برای احترام به روز شنبه (تعطیلی کار) سرپیچی کردند و با حیله‌گری به شکار ماهی مشغول شدند. کیفر آن‌ها، مسخ شدن به صورت بوزینه بود؛ مسخی که مجازاتی دنیوی و تحقیرآمیز بود.

﴿۶۶﴾ فَجَعَلْنَاهَا نَکَالًا لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهَا وَمَا خَلْفَهَا وَمَوْعِظَهً لِّلْمُتَّقِینَ

ترجمه: ما این مجازات را عبرتی برای [ساکنان شهرهای] آن زمان و شهرهای پس از آن، و اندرزی برای پرهیزگاران قرار دادیم.

توضیح کوتاه: هدف از این مسخ، تنبیه و مجازات سخت (نَکالاً) بود تا هم برای خود افراد و هم برای آیندگان، عبرت و درس باشد. اما تنها کسانی که واقعاً از آن پند می‌گیرند، متقین (پرهیزگاران) هستند که به دنبال حقایق و درس‌ها می‌گردند.

﴿۶۷﴾ وَإِذْ قَالَ مُوسَىٰ لِقَوْمِهِ إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَن تَذْبَحُوا بَقَرَهً ۖ قَالُوا أَتَتَّخِذُنَا هُزُوًا ۖ قَالَ أَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ أَکُونَ مِنَ الْجَاهِلِینَ

ترجمه: و [به یاد آورید] هنگامی را که موسی به قوم خود گفت: «خداوند به شما فرمان می‌دهد گاوی را قربانی کنید.» گفتند: «آیا ما را مسخره می‌کنی؟» [موسی] گفت: «پناه می‌برم به خدا که از نادانان باشم!»

توضیح کوتاه: این آیه آغاز داستان گاو بنی‌اسرائیل (که سوره به نام آن است) است. این فرمان برای حل معمای قتل بود. اولین واکنش بنی‌اسرائیل، تمسخر و زیر سؤال بردن فرمان الهی بود. پاسخ موسی (ع) نشان داد که پیامبران هرگز فرمان الهی را به تمسخر نمی‌گیرند و این گمان، از نادانی است.

﴿۶۸﴾ قَالُوا ادْعُ لَنَا رَبَّکَ یُبَیِّن لَّنَا مَا هِیَ ۚ قَالَ إِنَّهُ یَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَهٌ لَّا فَارِضٌ وَلَا بِکْرٌ عَوَانٌ بَیْنَ ذَٰلِکَ ۖ فَافْعَلُوا مَا تُؤْمَرُونَ

ترجمه: گفتند: «از پروردگارت بخواه تا برای ما روشن سازد که آن گاو چگونه باید باشد؟» [موسی] گفت: «او می‌فرماید: گاوی است که نه خیلی پیر باشد و نه بسیار جوان (بِکر)، بلکه میان این دو باشد. پس کاری را که به شما فرمان داده شده، انجام دهید.»

توضیح کوتاه: بنی‌اسرائیل به جای اطاعت ساده، شروع به سؤالات متعدد کردند تا از زیر بار مسئولیت شانه خالی کنند. در ابتدا گاو باید یک گاو معمولی می‌بود، اما با اصرار بر جزئیات، شرایط دشوار شد. اولین توصیف: میان‌سال (عَوان)؛ نه پیر (فارِض) و نه جوان (بِکر).

﴿۶۹﴾ قَالُوا ادْعُ لَنَا رَبَّکَ یُبَیِّن لَّنَا مَا لَوْنُهَا ۚ قَالَ إِنَّهُ یَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَهٌ صَفْرَاءُ فَاقِعٌ لَّوْنُهَا تَسُرُّ النَّاظِرِینَ

ترجمه: گفتند: «از پروردگارت بخواه که برای ما روشن سازد رنگ آن چیست؟» [موسی] گفت: «او می‌فرماید: گاوی است به رنگ زردی خالص (فَاقِعٌ)، که بینندگان را شادمان می‌سازد.»

توضیح کوتاه: دومین سؤال سختگیرانه درباره رنگ گاو بود. خداوند ویژگی نادر «زرد خالص و شاداب» را برای آن گاو تعیین کرد. این افزایش سختگیری، نتیجه‌ی سؤالات بی‌جا و فرار از انجام فرمان بود و یافتن چنین گاوی را بسیار دشوار کرد.