👑 محوریت دین ابراهیمی، ایمان جامع و رنگ خدایی (بقره، آیات ۱۳۵ تا ۱۴۱)

﴿۱۳۵﴾ وَقَالُوا کُونُوا هُودًا أَوْ نَصَارَىٰ تَهْتَدُوا ۗ قُلْ بَلْ مِلَّهَ إِبْرَاهِیمَ حَنِیفًا ۖ وَمَا کَانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ

ترجمه: و [اهل کتاب به شما] گفتند: «یهودی یا مسیحی شوید تا هدایت یابید.» بگو: «بلکه [ما پیروی می‌کنیم از] آیین ابراهیم که حق‌گرا و متمایل به حق بود، و او از مشرکان نبود.»

توضیح کوتاه: این آیه ادعای اهل کتاب درباره‌ی انحصار هدایت در آیین خودشان را رد می‌کند و دین اسلام را به ریشه‌ی مشترک تمام ادیان توحیدی، یعنی «ملّه إبراهیم» وصل می‌کند. ابراهیم (ع) حنیف بود (کاملاً حق‌گرا و به دور از باطل) و مهم‌تر از همه، مشرک نبود؛ این در حالی است که یهود و نصاری به نوعی دچار شرک شده بودند.

﴿۱۳۶﴾ قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَمَا أُنزِلَ إِلَیْنَا وَمَا أُنزِلَ إِلَىٰ إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ وَإِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطِ وَمَا أُوتِیَ مُوسَىٰ وَعِیسَىٰ وَمَا أُوتِیَ النَّبِیُّونَ مِن رَّبِّهِمْ لَا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِّنْهُمْ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ

ترجمه: بگویید: «ما به خدا، و به آنچه بر ما نازل شده، و آنچه بر ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و نوادگان [= اسباط] نازل گردیده، و آنچه به موسی و عیسی داده شده، و آنچه به همه‌ی پیامبران از سوی پروردگارشان داده شده، ایمان آورده‌ایم؛ میان هیچ یک از آنان فرقی نمی‌گذاریم، و ما در برابر او تسلیم هستیم.»

توضیح کوتاه: این آیه، «منشور ایمان جامع» اسلام را بیان می‌کند. مسلمانان بر خلاف اهل کتاب، به همه‌ی پیامبران و کتب الهی (بدون تفرقه و گزینش) ایمان دارند. محور اصلی این ایمان، اعتراف به توحید (اللَّهِ) و اعلام تسلیم کامل (مُسْلِمُونَ) در برابر اوست.

﴿۱۳۷﴾ فَإِنْ آمَنُوا بِمِثْلِ مَا آمَنتُم بِهِ فَقَدِ اهْتَدَوا ۖ وَّإِن تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا هُمْ فِی شِقَاقٍ ۖ فَسَیَکْفِیکَهُمُ اللَّهُ ۚ وَهُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ

ترجمه: پس اگر آنان [اهل کتاب] نیز همانند آنچه شما به آن ایمان آوردید، ایمان بیاورند، قطعاً هدایت یافته‌اند؛ و اگر روی برگردانند، جز این نیست که در ستیز و اختلاف [با حق] هستند. پس خداوند شرّ آنان را از تو دفع خواهد کرد؛ و او شنوای داناست.

توضیح کوتاه: این آیه، معیار نهایی برای هدایت اهل کتاب را تعیین می‌کند: ایمان آوردن به همان ایمان جامع اسلامی. اگر نپذیرند، معلوم می‌شود که مشکل آن‌ها نه در کمبود دلیل، بلکه در عناد و اختلاف (شِقاق) است. در مقابل این دشمنی، خداوند پیامبر (ص) و مؤمنان را با قدرت خود یاری کرده (فَسَیَکْفِیکَهُمُ اللَّهُ) و شرّ آنان را دفع خواهد کرد.

﴿۱۳۸﴾ صِبْغَهَ اللَّهِ ۖ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَهً ۖ وَنَحْنُ لَهُ عَابِدُونَ

ترجمه: [دین ما] رنگ خداست! و چه رنگی بهتر از رنگ خداست؟ و ما تنها او را می‌پرستیم.

توضیح کوتاه: «صِبْغَهَ اللَّهِ» به معنای رنگ‌آمیزی الهی است. در آن زمان، مسیحیان هنگام تعمید (غسل) فرزندان، آنان را رنگ می‌کردند و نام آن را «رنگ مسیح» می‌گذاشتند. قرآن می‌گوید: بهترین رنگ و هویت، رنگ الهی است که همان فطرت توحیدی و تسلیم (إسلام) است. این رنگی است که اعمال و زندگی مؤمنان را یکدست می‌کند و نشانه‌ی اخلاص در بندگی است.

﴿۱۳۹﴾ قُلْ أَتُحَاجُّونَنَا فِی اللَّهِ وَهُوَ رَبُّنَا وَرَبُّکُمْ وَلَنَا أَعْمَالُنَا وَلَکُمْ أَعْمَالُکُمْ وَنَحْنُ لَهُ مُخْلِصُونَ

ترجمه: بگو: «آیا در مورد خداوند با ما محاجّه [و بحث و جدل] می‌کنید؟ در حالی که او پروردگار ما و پروردگار شماست. اعمال ما از آن ماست و اعمال شما از آن شما، و ما دینمان را خالصانه برای او قرار داده‌ایم.»

توضیح کوتاه: این آیه، جدال‌های بی‌حاصل با اهل کتاب را قطع می‌کند. اگر همه معترفند که خدا یکی است (رَبُّنَا وَ رَبُّکُمْ)، پس بحث نژادی و انحصاری بیهوده است. معیار نهایی، عمل و اخلاص است. مسلمانان تأکید می‌کنند که مُخْلِصُونَ (مخلصانه) تنها خدا را می‌پرستند و خود را از شرک و آلودگی‌های اعمال اهل کتاب مبرا می‌سازند.

﴿۱۴۰﴾ أَمْ تَقُولُونَ إِنَّ إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ وَإِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطَ کَانُوا هُودًا أَوْ نَصَارَىٰ ۗ قُلْ أَأَنتُمْ أَعْلَمُ أَمِ اللَّهُ ۗ وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن کَتَمَ شَهَادَهً عِندَهُ مِنَ اللَّهِ

ترجمه: آیا می‌گویید ابراهیم، و اسماعیل، و اسحاق، و یعقوب، و نوادگان [بنی‌اسرائیل]، یهودی یا مسیحی بوده‌اند؟ بگو: «آیا شما داناترید یا خداوند؟» و کیست ستمکارتر از آن کس که گواهی [حق] را که از جانب خدا نزد اوست، پنهان کند؟

توضیح کوتاه: این آیه یک سؤال توبیخی و قاطع دیگر را مطرح می‌کند. ادعای یهودی یا مسیحی بودن انبیاء گذشته، باطل است، چون این ادیان پس از آن‌ها ظهور کردند. لذا، مسلمانان از اهل کتاب می‌پرسند: شما داناترید یا خدا؟ در پایان، هشدار داده می‌شود که پنهان کردن این حقیقت و گواهی (کِتْمان شَهادَه) یکی از بزرگترین ظلم‌هاست.

﴿۱۴۱﴾ تِلْکَ أُمَّهٌ قَدْ خَلَتْ ۖ لَهَا مَا کَسَبَتْ وَلَکُم مَّا کَسَبْتُمْ ۖ وَلَا تُسْأَلُونَ عَمَّا کَانُوا یَعْمَلُونَ

ترجمه: آن‌ها امّتی بودند که درگذشتند. آنچه را کسب کردند برای آن‌هاست، و آنچه را شما کسب کردید برای شماست؛ و شما در برابر اعمالی که آن‌ها انجام می‌دادند، مسئول نیستید.

توضیح کوتاه: این آیه تکرار آیه ۱۳۴ است و تأکید نهایی بر همان اصل الهی است: نجات و هلاکت فردی است. دست کشیدن از افتخارات واهی و تمرکز بر عمل فعلی، مهم‌ترین درس برای مؤمنان است.