🌙 تکمیل احکام روزه، حرمت مال مردم و سؤال از هلال (بقره، آیات ۱۸۷ تا ۱۹۰)

﴿۱۸۷﴾ أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَهَ الصِّیَامِ الرَّفَثُ إِلَىٰ نِسَائِکُمْ ۚ هُنَّ لِبَاسٌ لَّکُمْ وَأَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ ۗ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکُمْ کُنتُمْ تَخْتَانُونَ أَنفُسَکُمْ فَتَابَ عَلَیْکُمْ وَعَفَا عَنکُمْ ۖ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ ۚ وَکُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّىٰ یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الْأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ۖ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیَامَ إِلَى اللَّیْلِ ۚ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنتُمْ عَاکِفُونَ فِی الْمَسَاجِدِ ۗ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا ۗ کَذَٰلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ

ترجمه: آمیزش با زنانتان در شب‌های روزه‌داری برای شما حلال شد. آنان پوشش شما هستند و شما پوشش آن‌ها. خداوند دانست که شما [پیش‌تر در این بفاصله] به خودتان خیانت می‌کردید [و طاقت نداشتید]، پس توبه‌ی شما را پذیرفت و از شما درگذشت. پس اکنون با آنان نزدیکی کنید و آنچه را خدا برایتان مقرر کرده [= فرزند] بخواهید؛ و بخورید و بنوشید تا رشته‌ی سفید [صبح صادق] از رشته‌ی سیاه [شب] برای شما کاملاً مشخص شود؛ سپس روزه را تا شب کامل کنید؛ و در حالی که معتکف در مساجد هستید، با زنانتان نزدیکی نکنید. این‌ها مرزهای الهی است، پس به آن‌ها نزدیک نشوید. این‌گونه خداوند آیاتش را برای مردم روشن می‌سازد، باشد که پرهیزگار شوند.

توضیح کوتاه: این آیه، دو حکم مهم مربوط به روزه را مشخص می‌کند:

۱. حکم شب‌های روزه: در ابتدای تشریع روزه، آمیزش و خوردن و آشامیدن در شب نیز حرام بود، اما چون مردم طاقت نیاوردند (تَخْتَانُونَ أَنفُسَکُمْ)، خداوند با رحمت خود این‌ها را در شب حلال کرد. (تعبیر «لِبَاسٌ لَّکُمْ» نهایت نزدیکی و آرامش متقابل زوجین را بیان می‌کند).

۲. حدود روزه و اعتکاف: پایان شب (آغاز روزه) با طلوع فجر صادق مشخص می‌شود. همچنین، آمیزش در زمان اعتکاف در مساجد ممنوع است. این احکام، مرزهای الهی (حُدُودُ اللَّهِ) هستند که مسلمانان نباید از آن‌ها تجاوز کنند.

﴿۱۸۸﴾ وَلَا تَأْکُلُوا أَمْوَالَکُم بَیْنَکُم بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُکَّامِ لِتَأْکُلُوا فَرِیقًا مِّنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ

ترجمه: و اموال خود را در میان خویش به باطل [و ناحق] نخورید؛ و آن را نزد حاکمان مطرح نکنید تا [با شهادت دروغ یا رشوه] بخشی از اموال مردم را از روی گناه بخورید، در حالی که خود می‌دانید [که ناحق است].

توضیح کوتاه: این آیه، تحریمی عمومی را در کنار احکام عبادی قرار می‌دهد. اکل مال به باطل (هرگونه کسب غیرمشروع، مانند ربا، غصب، قمار و…) ممنوع است. تأکید ویژه بر رشوه دادن به حاکمان و قضات است تا با استفاده از قانون، مال حرام را حلال جلوه دهند. این عمل، در حالی که شخص به حرام بودن آن آگاه است، گناهی مضاعف محسوب می‌شود.

﴿۱۸۹﴾ یَسْأَلُونَکَ عَنِ الْأَهِلَّهِ ۖ قُلْ هِیَ مَوَاقِیتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ ۗ وَلَیْسَ الْبِرُّ بِأَن تَأْتُوا الْبُیُوتَ مِن ظُهُورِهَا وَلَٰکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَىٰ ۚ وَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ

ترجمه: از تو درباره‌ی هلال‌های ماه می‌پرسند. بگو: «آن‌ها وسیله‌ی اندازه‌گیری زمان‌ها (مَواقِیتُ) برای [تنظیم زندگی] مردم و [تعیین وقت] حج هستند.» و نیکی آن نیست که به خانه‌ها از پشت بام وارد شوید، بلکه نیکی [واقعی از آنِ] کسی است که پرهیزگاری کند. و به خانه‌ها از درهایشان وارد شوید و از خدا بپرهیزید، باشد که رستگار شوید.

توضیح کوتاه: این آیه به دو سؤال پاسخ می‌دهد:

۱. فلسفه‌ی هلال‌ها: کارکرد ماه‌های قمری، تنظیم زمان (مَواقِیتُ) برای امور عبادی و غیرعبادی (مانند قراردادها، عده‌ی زنان، و به ویژه حج) است، نه پدیده‌ای مرموز.

۲. نقد یک سنت جاهلی: در جاهلیت، هنگام احرام، اعراب برای نیکی (بِرّ) از در خانه وارد نمی‌شدند. قرآن این عمل بی‌محتوا را نفی می‌کند و نیکی واقعی را تقوا می‌داند و امر می‌کند که از راه‌های منطقی و طبیعی (أَبْوَابِهَا) کارها را انجام دهید.

﴿۱۹۰﴾ وَقَاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَکُمْ وَلَا تَعْتَدُوا ۚ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ

ترجمه: و در راه خدا با کسانی که با شما می‌جنگند، بجنگید؛ ولی تجاوز [و شروع به جنگ] نکنید. زیرا خداوند تجاوزکاران را دوست ندارد.

توضیح کوتاه: این آیه، اولین فرمان صریح درباره‌ی جهاد را پس از هجرت پیامبر (ص) صادر می‌کند. جهاد یک فرمان مشروط و دفاعی است: فقط با کسانی بجنگید که با شما می‌جنگند. همچنین، بر حفظ عدالت و عدم تجاوز (وَلَا تَعْتَدُوا) تأکید می‌کند، به این معنی که جنگ باید محدود به دشمنان مسلح باشد و شامل غیرنظامیان یا پیمان‌شکنان نشود.