قانون اعراض در قرآن

اعراض به معنای روی‌گردانی و دوری کردن از چیزی یا کسی است. در قرآن کریم، مفهوم اعراض به صورت گسترده‌ای مورد بحث قرار گرفته و توصیه‌ها و دستورات متعددی درباره آن ارائه شده است. این مقاله به بررسی مفهوم اعراض در قرآن و موارد مختلفی که قرآن کریم به اعراض توصیه می‌کند یا از آن نهی می‌کند، می‌پردازد.

1. تعریف اعراض در قرآن

اعراض به معنای روی‌گردانی و بی‌اعتنایی کردن است. در قرآن کریم، این واژه به معنای دوری گزیدن از امور ناپسند و بی‌اهمیت و همچنین ترک برخوردهای بیهوده و غیرسازنده به کار رفته است. اعراض می‌تواند در موارد مثبت و منفی مورد استفاده قرار گیرد؛ به عبارت دیگر، گاهی قرآن کریم به اعراض از امور ناپسند توصیه می‌کند و گاهی نیز از اعراض از راه خدا و دستورات الهی نهی می‌کند.

2. اعراض مثبت در قرآن

الف. اعراض از جاهلان و نادانان

یکی از مواردی که قرآن کریم به آن توصیه می‌کند، اعراض از جاهلان و نادانان است. به جای برخورد و مشاجره با افرادی که از روی نادانی و جهالت سخن می‌گویند، بهتر است با آنان مدارا کرده و از آنان دوری گزید.

• سوره فرقان، آیه ۶۳:
• «وَعِبَادُ الرَّحْمَٰنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا»
• (و بندگان [خاص] خدای رحمان، کسانی‌اند که روی زمین به آرامی و فروتنی راه می‌روند و هنگامی که نادانان آنان را مخاطب سازند، به آنان سلام گویند [و از برخورد با آنان دوری می‌کنند].)

ب. اعراض از گناه و فسق

قرآن کریم به مسلمانان توصیه می‌کند که از گناه و فسق اعراض کنند و از اعمال ناپسند و گناه‌آلود دوری گزینند.

• سوره انعام، آیه ۶۸:
• «وَإِذَا رَأَیْتَ الَّذِینَ یَخُوضُونَ فِی آیَاتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّىٰ یَخُوضُوا فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِ ۚ وَإِمَّا یُنسِیَنَّکَ الشَّیْطَانُ فَلَا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّکْرَىٰ مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ»
• (و هنگامی که کسانی را دیدی که در آیات ما [به قصد ستیز] فرو می‌روند، از آنان روی بگردان تا در سخنی غیر از آن وارد شوند؛ و اگر شیطان تو را به فراموشی انداخت، پس از یادآوری با گروه ستمکاران منشین.)

ج. اعراض از باطل و سخنان بیهوده

یکی دیگر از مواردی که قرآن کریم به آن توصیه می‌کند، اعراض از باطل و سخنان بیهوده است. مسلمانان باید از هرگونه گفتار و رفتاری که بیهوده و بی‌ارزش است، دوری گزینند.

• سوره قصص، آیه ۵۵:
• «وَإِذَا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ وَقَالُوا لَنَا أَعْمَالُنَا وَلَکُمْ أَعْمَالُکُمْ سَلَامٌ عَلَیْکُمْ لَا نَبْتَغِی الْجَاهِلِینَ»
• (و چون لغو [و سخن بیهوده] را بشنوند، از آن روی می‌گردانند و می‌گویند: «اعمال ما برای ما و اعمال شما برای شماست. سلام بر شما، ما خواهان جاهلان نیستیم.»)

3. اعراض منفی در قرآن

الف. اعراض از یاد خدا و قرآن

یکی از مواردی که قرآن کریم به شدت از آن نهی می‌کند، اعراض از یاد خدا و قرآن است. دوری از یاد خدا و نادیده گرفتن دستورات الهی، پیامدهای سنگینی دارد و باعث گمراهی و بدبختی انسان می‌شود.

• سوره طه، آیه ۱۲۴:
• «وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَهً ضَنکًا وَنَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ أَعْمَىٰ»
• (و هر کس از یاد من روی گردان شود، به یقین زندگی سخت [و تنگی] خواهد داشت، و روز قیامت او را نابینا محشور می‌کنیم.)

ب. اعراض از ایمان و هدایت

اعراض از ایمان و هدایت الهی نیز از مواردی است که قرآن کریم به شدت از آن نهی کرده است. این نوع اعراض باعث گمراهی و دوری از راه حق می‌شود.

• سوره فصلت، آیه ۴:
• «بَشِیرًا وَنَذِیرًا فَأَعْرَضَ أَکْثَرُهُمْ فَهُمْ لَا یَسْمَعُونَ»
• (قرآنی که بشارت‌دهنده و هشداردهنده است، اما بیشتر آنان روی گردانیدند، پس آنان نمی‌شنوند.)

4. پیامدهای اعراض منفی در قرآن

الف. زندگی سخت و دشوار

اعراض از یاد خدا و دستورات الهی، زندگی سخت و دشواری را برای انسان به همراه دارد. این نوع زندگی با مشکلات و ناآرامی‌های فراوانی همراه است.

• سوره طه، آیه ۱۲۴:
• «وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَهً ضَنکًا وَنَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ أَعْمَىٰ»
• (و هر کس از یاد من روی گردان شود، به یقین زندگی سخت [و تنگی] خواهد داشت، و روز قیامت او را نابینا محشور می‌کنیم.)

ب. گمراهی و ضلالت

اعراض از ایمان و هدایت الهی، باعث گمراهی و ضلالت انسان می‌شود و او را از راه حق دور می‌کند.

• سوره کهف، آیه ۵۷:
• «وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن ذُکِّرَ بِآیَاتِ رَبِّهِ فَأَعْرَضَ عَنْهَا وَنَسِیَ مَا قَدَّمَتْ یَدَاهُ إِنَّا جَعَلْنَا عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ أَکِنَّهً أَن یَفْقَهُوهُ وَفِی آذَانِهِمْ وَقْرًا ۖ وَإِن تَدْعُهُمْ إِلَى الْهُدَىٰ فَلَنْ یَهْتَدُوا إِذًا أَبَدًا»
• (و کیست ستمکارتر از آن کس که به آیات پروردگارش تذکر داده شود، ولی از آن روی‌گردان شود و آنچه را که دست‌هایش پیش فرستاده است، فراموش کند؟ ما بر دل‌های آنان پرده‌هایی قرار داده‌ایم تا آن را نفهمند و در گوش‌هایشان سنگینی [قرار داده‌ایم] و اگر آنان را به سوی هدایت بخوانی، هرگز هدایت نمی‌شوند.)

ج. کیفر آخرت

اعراض از دستورات الهی و قرآن، عواقب و کیفرهای سنگینی در آخرت دارد. این کیفرها شامل عذاب‌های سخت و ناراحت‌کننده است.

• سوره سجده، آیه ۲۲:
• «وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن ذُکِّرَ بِآیَاتِ رَبِّهِ ثُمَّ أَعْرَضَ عَنْهَا ۚ إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمِینَ مُنتَقِمُونَ»
• (و کیست ستمکارتر از آن کس که به آیات پروردگارش تذکر داده شود، سپس از آن روی‌گردان شود؟ بی‌گمان ما از مجرمان انتقام خواهیم گرفت.)

نتیجه‌گیری

قرآن کریم با تاکید بر اهمیت اعراض در زندگی انسان‌ها، به موارد مثبت و منفی آن اشاره کرده است.