🪄 سحر و جادو، داستان هاروت و ماروت، و آداب مؤمنان (بقره، آیات ۱۰۲ تا ۱۰۵)

﴿۱۰۲﴾ وَاتَّبَعُوا مَا تَتْلُو الشَّیَاطِینُ عَلَىٰ مُلْکِ سُلَیْمَانَ ۖ وَمَا کَفَرَ سُلَیْمَانُ وَلَٰکِنَّ الشَّیَاطِینَ کَفَرُوا یُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَمَا أُنزِلَ عَلَى الْمَلَکَیْنِ بِبَابِلَ هَارُوتَ وَمَارُوتَ ۚ وَمَا یُعَلِّمَانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّىٰ یَقُولَا إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَهٌ فَلَا تَکْفُرْ ۚ فَیَتَعَلَّمُونَ مِنْهُمَا مَا یُفَرِّقُونَ بِهِ بَیْنَ الْمَرْءِ وَزَوْجِهِ ۚ وَمَا هُم بِضَارِّینَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ ۚ وَیَتَعَلَّمُونَ مَا یَضُرُّهُمْ وَلَا یَنفَعُهُمْ ۚ وَلَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَرَاهُ مَا لَهُ فِی الْآخِرَهِ مِنْ خَلَاقٍ ۚ وَلَبِئْسَ مَا شَرَوْا بِهِ أَنفُسَهُمْ ۚ لَوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ

ترجمه: و [یهودیان] از آنچه شیاطین در دوران حکومت سلیمان [درباره‌ی جادو] می‌خواندند، پیروی کردند. سلیمان هرگز کافر نشد [و جادوگری نکرد]، بلکه شیاطین کافر شدند که به مردم سحر می‌آموختند؛ و نیز [پیروی کردند از] آنچه بر دو فرشته در بابل، هاروت و ماروت، نازل شد. آن دو فرشته به هیچ‌کس تعلیم نمی‌دادند مگر اینکه ابتدا می‌گفتند: «ما فقط وسیله‌ی آزمایشی هستیم، پس [با به‌کارگیری نادرست آن] کافر نشو.» اما مردم از آن دو چیزی را می‌آموختند که به وسیله‌ی آن میان مرد و همسرش جدایی بیندازند. و البته با آن سحر، به کسی جز به اذن خدا زیانی نمی‌رسانند. آنان چیزی را یاد می‌گرفتند که برایشان ضرر داشت و سودی نداشت. و یقیناً می‌دانستند که هر کس خریدار این [جادو] باشد، در آخرت هیچ بهره و نصیبی ندارد. و چه بد چیزی است که جان خود را به آن فروختند، اگر می‌دانستند.

توضیح کوتاه: این آیه به سه ریشه‌ی تاریخی روی آوردن یهودیان به سحر اشاره می‌کند: ۱. شیاطینِ زمان سلیمان: که سحر را به مردم نسبت دادند و سلیمان را متهم به جادوگری کردند. قرآن سلیمان را مبرا می‌کند. ۲. هاروت و ماروت: دو فرشته که مأمور به تعلیم سحر بودند، اما با هدف آزمودن مردم (فتنه) و با هشدار قبلی (فَلَا تَکْفُرْ). ۳. سحر جدایی‌انداز: مردم از این دانش برای اعمال شیطانی استفاده می‌کردند. تأکید می‌شود که قدرت سحر محدود است و هیچ اثری جز به اذن خدا ندارد. در نهایت، انجام این اعمال، معامله‌ی زیان‌باری است که به از دست دادن بهره‌ی اخروی منجر می‌شود.

﴿۱۰۳﴾ وَلَوْ أَنَّهُمْ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَمَثُوبَهٌ مِّنْ عِندِ اللَّهِ خَیْرٌ ۖ لَّوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ

ترجمه: و اگر آن‌ها ایمان آورده و تقوا پیشه می‌کردند، قطعاً پاداشی که از نزد خداست برایشان بهتر بود، اگر می‌دانستند.

توضیح کوتاه: این آیه، یک مقایسه‌ی واضح میان سحر (که بهای آن زیان اخروی است) و ایمان و تقوا ارائه می‌دهد. اگر آن‌ها به جای دنبال کردن راه‌های باطل و شیطانی، ایمان می‌آوردند و پرهیزگاری می‌کردند، پاداش‌های بزرگ الهی برایشان بسیار پرارزش‌تر بود. شرط درک این حقیقت، علم و آگاهی است.

﴿۱۰۴﴾ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَقُولُوا رَاعِنَا وَقُولُوا انظُرْنَا وَاسْمَعُوا ۗ وَلِلْکَافِرِینَ عَذَابٌ أَلِیمٌ

ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! [هنگام سخن گفتن با پیامبر] نگویید «راعِنا» و بگویید «انظُرنا» و [سخنان او را به خوبی] بشنوید. و برای کافران عذابی دردناک است.

توضیح کوتاه: این آیه یک آداب‌دانی زبانی را به مسلمانان می‌آموزد. عبارت «راعِنا» (ما را مراعات کن) در عربی معنای خوبی داشت، اما در زبان یهودیان به کنایه و تمسخر (بزچران ما) به کار می‌رفت. خداوند به مؤمنان دستور می‌دهد که از عبارت مشابه اما مطمئن‌تر «انظُرنا» (به ما بنگر/مهلت ده) استفاده کنند تا بهانه‌ای برای تمسخر به دست دشمنان داده نشود.

﴿۱۰۵﴾ مَّا یَوَدُّ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ وَلَا الْمُشْرِکِینَ أَن یُنَزَّلَ عَلَیْکُم مِّنْ خَیْرٍ مِّن رَّبِّکُمْ ۗ وَاللَّهُ یَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَن یَشَاءُ ۚ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ

ترجمه: کسانی که از اهل کتاب و مشرکان کافر شدند، دوست ندارند هیچ خیری از سوی پروردگارتان بر شما نازل شود؛ در حالی که خداوند رحمت خود را به هر کس که بخواهد، اختصاص می‌دهد. و خداوند صاحب فضل و بخشش بزرگ است.

توضیح کوتاه: این آیه به افشای حسادت و بدخواهی دشمنان (چه اهل کتاب و چه مشرکان) می‌پردازد. آن‌ها آرزو دارند که هیچ خیر و فضیلتی (مانند وحی، پیروزی یا علم) از طرف خدا به مسلمانان نرسد. در مقابل این کینه‌توزی، خداوند تأکید می‌کند که رحمت و فضل عظیم (مانند انتخاب پیامبر و نزول قرآن) تنها در دست اوست و او به هر کس که شایسته بداند، عطا می‌کند.