⚔️ عدم رضایت اهل کتاب و آغاز قصه‌ی ابراهیم (بقره، آیات ۱۲۰ تا ۱۲۶)

﴿۱۲۰﴾ وَلَن تَرْضَىٰ عَنکَ الْیَهُودُ وَلَا النَّصَارَىٰ حَتَّىٰ تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ ۗ قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدَىٰ ۗ وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُم بَعْدَ الَّذِی جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ ۙ مَا لَکَ مِنَ اللَّهِ مِن وَلِیٍّ وَلَا نَصِیرٍ

ترجمه: یهودیان و مسیحیان هرگز از تو راضی نخواهند شد، مگر اینکه از آیین آن‌ها پیروی کنی. بگو: «یقیناً هدایت الهی، همان هدایت [راستین] است.» و اگر پس از دانشی که به تو رسیده است، از هوس‌های آنان پیروی کنی، در برابر خدا هیچ سرپرست و یاوری نخواهی داشت.

توضیح کوتاه: این آیه، ماهیت همیشگی دشمنی اهل کتاب را آشکار می‌سازد: آن‌ها هرگز راضی نمی‌شوند مگر با تسلیم کامل. پاسخ قاطع این است که تنها هدایت الهی حقیقت است و پیامبر (ص) و مؤمنان باید قاطعانه بر آن بمانند و از تبعیت از هوس‌های دیگران پرهیز کنند، زیرا در آن صورت، هیچ یاوری جز خدا نخواهند داشت.

﴿۱۲۱﴾ الَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْکِتَابَ یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ أُولَٰئِکَ یُؤْمِنُونَ بِهِ ۗ وَمَن یَکْفُرْ بِهِ فَأُولَٰئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ

ترجمه: کسانی که کتاب آسمانی را به آنان داده‌ایم، آن را چنان که شایسته است تلاوت می‌کنند (و به محتوایش عمل می‌نمایند)، آنان به این [قرآن و پیامبر] ایمان می‌آورند؛ و هر کس به آن کفر ورزد، پس آنان همان زیانکاران هستند.

توضیح کوتاه: این آیه مؤمنان واقعی از میان اهل کتاب را جدا می‌کند. «تلاوت حق» به معنای خواندن و درک عمیق، و مهم‌تر از آن، عمل کردن به محتوای کتاب است. کسانی که به درستی تورات و انجیل را مطالعه کنند، نشانه‌های پیامبر اسلام را در آن می‌یابند و ایمان می‌آورند؛ در غیر این صورت، از زیانکارانند.

﴿۱۲۲﴾ یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَأَنِّی فَضَّلْتُکُمْ عَلَى الْعَالَمِینَ

ترجمه: ای فرزندان اسرائیل! نعمت مرا که به شما ارزانی داشتم، به یاد آورید و [به یاد آورید] که من شما را بر مردم [زمان خودتان] برتری دادم.

توضیح کوتاه: این آیه، تکرار دوباره‌ی دعوت به یادآوری نعمت‌های الهی است تا یهودیان با نگاه به تاریخ پرفیض خود، از لجاجت دست بردارند. برتری آن‌ها در گذشته، مسئولیتشان را سنگین‌تر کرده بود.

﴿۱۲۳﴾ وَاتَّقُوا یَوْمًا لَّا تَجْزِی نَفْسٌ عَن نَّفْسٍ شَیْئًا وَلَا یُقْبَلُ مِنْهَا عَدْلٌ وَلَا تَنفَعُهَا شَفَاعَهٌ وَلَا هُمْ یُنصَرُونَ

ترجمه: و بترسید از روزی که هیچ کس به جای دیگری عذاب نمی‌کشد و از کسی عوض و فدیه‌ای پذیرفته نمی‌شود و شفاعتی او را سود نمی‌دهد و کسی به یاری آن‌ها نمی‌شتابد.

توضیح کوتاه: این آیه، هشداری قاطع درباره‌ی عدم وجود امتیاز نژادی در قیامت است. در آن روز، هیچ کس از دیگری دفع بلا نمی‌کند، هیچ مالی (عَدل) پذیرفته نمی‌شود، شفاعت‌ها بی‌تأثیرند (مگر به اذن خدا)، و هیچ یاوری به کمک نمی‌آید. تنها معیار، عمل صالح و ایمان است.

﴿۱۲۴﴾ وَإِذِ ابْتَلَىٰ إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ ۖ قَالَ إِنِّی جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَامًا ۖ قَالَ وَمِن ذُرِّیَّتِی ۖ قَالَ لَا یَنَالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ

ترجمه: و [به یاد آور] هنگامی که پروردگار ابراهیم، او را با کلماتی [و آزمون‌هایی] امتحان کرد و او همه‌ی آن‌ها را به کمال رسانید. [خداوند] فرمود: «من تو را پیشوای مردم قرار می‌دهم.» [ابراهیم] گفت: «و از فرزندانم [نیز پیشوا قرار بده].» [خداوند] فرمود: «عهد [امامت و ولایت] من به ستمکاران [و ظالمان] نمی‌رسد.»

توضیح کوتاه: این آیه، سرآغاز یک تغییر بزرگ است. خداوند با امتحانات سخت (ذبح فرزند، مقابله با نمرود و…)، ابراهیم (ع) را آزمود و چون پیروز شد، به مقام امامت (رهبری عام) رسید. مهم‌ترین پیام این آیه، شرط الهی برای امامت است: مقام رهبری الهی هرگز به ستمکاران و گناهکاران نمی‌رسد، هرچند از نسل پیامبر باشند.

﴿۱۲۵﴾ وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَهً لِّلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّى ۖ وَعَهِدْنَا إِلَىٰ إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَن طَهِّرَا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَالْعَاکِفِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ

ترجمه: و [به یاد آور] هنگامی که خانه‌ی [کعبه] را محل اجتماع و بازگشت مردم و جایگاهی امن قرار دادیم. و [فرمان دادیم] از مقام ابراهیم، محل نمازی برای خود بگیرید. و به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم که خانه‌ی مرا برای طواف‌کنندگان، اعتکاف‌کنندگان، و نمازگزاران (رکوع‌کنندگان و سجده‌کنندگان) پاکیزه سازید.

توضیح کوتاه: این آیه به تأسیس کعبه توسط ابراهیم و اسماعیل (ع) اشاره دارد. کعبه، محل بازگشت دل‌های مردم (مَثابَهً) و جایگاه امن است. همچنین، مقام ابراهیم (محلی که او هنگام ساخت کعبه بر آن ایستاد) به عنوان محل نماز تعیین شد. وظیفه‌ی ابراهیم و اسماعیل، تطهیر این خانه از هر آلودگی (مادی و معنوی) برای انواع عبادات بود.

﴿۱۲۶﴾ وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هَٰذَا بَلَدًا آمِنًا وَارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَرَاتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُم بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ ۖ قَالَ وَمَن کَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِیلًا ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلَىٰ عَذَابِ النَّارِ ۖ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ

ترجمه: و [به یاد آور] هنگامی که ابراهیم گفت: «پروردگارا! این [سرزمین] را شهری امن قرار ده و اهل آن را، آنان که به خدا و روز قیامت ایمان بیاورند، از میوه‌ها [و نعمت‌ها] روزی ده.» [خداوند] فرمود: «و کسی که کافر شود [نیز از نعمت‌های دنیا بهره‌مند می‌کنم]، او را اندکی بهره‌مند می‌سازم، سپس او را به اجبار به عذاب آتش می‌کشانم؛ و چه بد جایگاهی است!»

توضیح کوتاه: این دعای ابراهیم (ع) برای امنیت و رزق در شهر مکه است. نکته‌ی مهم این است که ابراهیم (ع) روزی را مخصوص مؤمنان درخواست کرد. اما پاسخ خداوند نشان‌دهنده‌ی سنت الهی در دنیاست: روزی دنیوی (أُمَتِّعُهُ قَلِیلًا) شامل همه‌ی مردم (مؤمن و کافر) می‌شود، اما در نهایت، کافران به عذاب اجباری (أَضْطَرُّهُ) جهنم دچار خواهند شد.