🚫 نفی تقلید جاهلانه، احکام طعام و کیفر کتمان حق (بقره، آیات ۱۷۰ تا ۱۷۶)

﴿۱۷۰﴾ وَإِذَا قِیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَیْنَا عَلَیْهِ آبَاءَنَا ۗ أَوَلَوْ کَانَ آبَاؤُهُمْ لَا یَعْقِلُونَ شَیْئًا وَلَا یَهْتَدُونَ

ترجمه: و هنگامی که به آنان گفته شود: «از آنچه خداوند نازل کرده است پیروی کنید»، می‌گویند: «بلکه ما از همان روشی پیروی می‌کنیم که پدرانمان را بر آن یافته‌ایم.» آیا حتی اگر پدرانشان چیزی نمی‌فهمیدند و هدایت نیافته بودند [باز هم باید پیروی کنند]؟

توضیح کوتاه: این آیه، ریشه‌ی اصلی انحراف بسیاری از مشرکان و اهل کتاب را نقد می‌کند: تقلید کورکورانه از گذشتگان (سنت‌گرایی جاهلانه). منطق قرآن این است که تبعیت باید بر اساس عقل و هدایت باشد، نه صرف عادت و سنت آباء و اجداد، به‌ویژه اگر آنان عقل و هدایت را به کار نگرفته باشند.

﴿۱۷۱﴾ وَمَثَلُ الَّذِینَ کَفَرُوا کَمَثَلِ الَّذِی یَنْعِقُ بِمَا لَا یَسْمَعُ إِلَّا دُعَاءً وَنِدَاءً ۚ صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لَا یَعْقِلُونَ

ترجمه: و مَثَل کسانی که کفر ورزیدند، مانند مَثَل کسی است که [حیوانات خود را با صدای بلند] صدا می‌زند، در حالی که آن‌ها جز صدایی [مبهم] و ندایی [بی‌محتوا] نمی‌شنوند [و چیزی درک نمی‌کنند]. آنان کر، لال و کورند، از این رو تعقل نمی‌کنند.

توضیح کوتاه: این آیه، حالت کسانی را که از آیات الهی روی برمی‌گردانند و به تقلید روی می‌آورند، به چوپانی تشبیه می‌کند که حیواناتش را صدا می‌زند. حیوانات فقط صدا را می‌شنوند اما معنای آن را درک نمی‌کنند. این کافران نیز پیامبر را می‌شنوند اما تعقل نمی‌کنند. آنان از نظر معنوی، صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ (کر، لال و کور) هستند، چون عقل خود را به کار نمی‌گیرند.

﴿۱۷۲﴾ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُلُوا مِن طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاکُمْ وَاشْکُرُوا لِلَّهِ إِن کُنتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ

ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از روزی‌های پاکیزه که به شما داده‌ایم بخورید و اگر فقط او را می‌پرستید، شکر خدا را به جای آورید.

توضیح کوتاه: این آیه، خطاب به مؤمنان، بر دو اصل تأکید می‌کند: ۱. طَیِّبَات‌خواری: یعنی استفاده از روزی‌های پاک، حلال، دلپذیر و بی‌ضرر (برخلاف دستورات شیطان در آیه ۱۶۸). ۲. شکرگزاری عملی: شکر خدا، نشانه عبادت و بندگی خالص (إِن کُنتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ) است.

﴿۱۷۳﴾ إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَهَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنزِیرِ وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَیْرِ اللَّهِ ۖ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَیْهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ

ترجمه: جز این نیست که [خداوند] تنها این امور را بر شما حرام کرده است: مردار، خون، گوشت خوک، و آنچه [هنگام ذبح] نام غیر خدا بر آن برده شده باشد. پس کسی که ناچار شود، در صورتی که زیاده‌خواه و متجاوز نباشد، گناهی بر او نیست [که از آن بخورد]؛ زیرا خداوند آمرزنده و مهربان است.

توضیح کوتاه: این آیه، محرمات اصلی در زمینه‌ی غذا را به طور انحصاری (إِنَّمَا حَرَّمَ) بیان می‌کند و در مقابل تحریم‌های جاهلانه و شیطانی می‌ایستد. مهم‌ترین نکته، بیان قاعده‌ی اضطرار است: در شرایط ناچاری، خوردن از این محرمات مجاز است، مشروط بر آنکه شخص دنبال لذت نباشد (غَیْرَ بَاغٍ) و از حد نیاز تجاوز نکند (وَلَا عَادٍ).

﴿۱۷۴﴾ إِنَّ الَّذِینَ یَکْتُمُونَ مَا أَنزَلَ اللَّهُ مِنَ الْکِتَابِ وَیَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَنًا قَلِیلًا ۙ أُولَٰئِکَ مَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ إِلَّا النَّارَ وَلَا یُکَلِّمُهُمُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ وَلَا یُزَکِّیهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ

ترجمه: کسانی که آنچه را خداوند از کتاب نازل کرده، پنهان می‌کنند و با آن [کتمان] بهای ناچیزی [از دنیا] به دست می‌آورند؛ آنان جز آتش، چیزی در شکم خود نمی‌خورند و خداوند در روز قیامت با آنان سخن نمی‌گوید و آن‌ها را [از گناه] پاک نمی‌سازد و برایشان عذابی دردناک است.

توضیح کوتاه: این آیه کیفر سنگین عالمان یهود و نصاری را که به خاطر منافع مادی و جایگاه اجتماعی (ثَمَنًا قَلِیلًا) حقیقت کتاب خدا را کتمان می‌کردند، بیان می‌کند. مجازات آن‌ها شامل عذاب حسی (خوردن آتش) و محرومیت‌های معنوی است: عدم تکلم خدا با آن‌ها (نشانه‌ی خشم شدید) و عدم تزکیه (نشانه‌ی عدم بخشش گناهان).

﴿۱۷۵﴾ أُولَٰئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُا الضَّلَالَهَ بِالْهُدَىٰ وَالْعَذَابَ بِالْمَغْفِرَهِ ۚ فَمَا أَصْبَرَهُمْ عَلَى النَّارِ

ترجمه: آنان کسانی هستند که گمراهی را به بهای هدایت، و عذاب را به بهای آمرزش خریدند. پس چقدر بر آتش شکیبا هستند!

توضیح کوتاه: این آیه، معامله‌ی کتمان‌کنندگان را یک معامله‌ی زیانبار معنوی توصیف می‌کند که در آن، دو چیز ارزشمند (هدایت و مغفرت) با دو چیز بی‌ارزش (ضلالت و عذاب) مبادله شده است. عبارت توبیخی «فَمَا أَصْبَرَهُمْ عَلَى النَّارِ» (چه صبری بر آتش دارند!) نشان‌دهنده تعجب از پافشاری آن‌ها بر مسیر کفر است که سرنوشتی جز جهنم ندارد.

﴿۱۷۶﴾ ذَٰلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ نَزَّلَ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ ۗ وَإِنَّ الَّذِینَ اخْتَلَفُوا فِی الْکِتَابِ لَفِی شِقَاقٍ بَعِیدٍ

ترجمه: این [عذاب‌های سخت] به این دلیل است که خداوند کتاب را به حق نازل کرده است. و کسانی که در مورد کتاب [الهی] اختلاف ورزیدند، قطعاً در ستیز و مخالفتی دور [از حق] هستند.

توضیح کوتاه: این آیه، دلیلی برای شدت مجازات می‌آورد: مجازات سخت برای کتمان‌کنندگان، به خاطر آن است که کتاب خدا مطلقاً حق است، و با وجود این حقانیت، با آن به معامله پرداختند. اختلاف‌کنندگان و کتمان‌کنندگان حق، در مسیری کاملاً دور از حق و عدالت (شِقَاقٍ بَعِیدٍ) قرار دارند.