این آیات، تکمیلکنندهی احکام جهاد دفاعی و مقررات مربوط به آن است و سپس به فرمان انفاق، نهی از هلاکت و آغاز بیان احکام حج میپردازد. این آیات را با ترجمهای روان و زیبا و توضیحات کوتاه تقدیم میکنم:
⚔️ مقررات جهاد، انفاق و احکام حج (بقره، آیات ۱۹۱ تا ۱۹۶)
﴿۱۹۱﴾ وَاقْتُلُوهُمْ حَیْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَأَخْرِجُوهُم مِّنْ حَیْثُ أَخْرَجُوکُمْ ۚ وَالْفِتْنَهُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ ۚ وَلَا تُقَاتِلُوهُمْ عِندَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ حَتَّىٰ یُقَاتِلُوکُمْ فِیهِ ۖ فَإِن قَاتَلُوکُمْ فَاقْتُلُوهُمْ ۗ کَذَٰلِکَ جَزَاءُ الْکَافِرِینَ
ترجمه: و آنها [= متجاوزان و مشرکان] را هر جا که یافتید، بکشید و از همانجا که شما را بیرون کردند [مکه]، بیرونشان کنید؛ و [چون شرک و انحراف] فتنه، سختتر از کشتار است. و در نزد مسجدالحرام با آنان نجنگید، مگر اینکه خودشان در آنجا با شما بجنگند؛ پس اگر با شما جنگیدند، آنها را بکشید. سزای کافران چنین است.
توضیح کوتاه: این آیه، ادامه فرمان جهاد دفاعی را در مقابل مشرکانی که مسلمانان را از مکه رانده بودند، صادر میکند.
۱. حق مقابله به مثل: مسلمانان حق دارند دشمنان را هر جا یافتند، بکشند و آنها را از مکه بیرون کنند (مقابله به مثل با اقدام مشرکان).
۲. اهمیت فتنه: علت این حکم آن است که فتنه (شرک، فشار دینی و انحراف از توحید) در جامعه، بدتر از کشتار است.
۳. حرمت مسجدالحرام: جنگ در کنار کعبه ممنوع است، مگر اینکه خود دشمنان آن را شروع کنند.
﴿۱۹۲﴾ فَإِنِ انتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
ترجمه: پس اگر [از کفر و ستم خود] دست کشیدند، [بدانید که] خداوند آمرزنده و مهربان است.
توضیح کوتاه: این آیه، اصل صلحجویی اسلام را نشان میدهد. هدف، جنگیدن نیست، بلکه رفع ستم و فتنه است. اگر دشمنان از ظلم دست بردارند، مسلمانان باید از جنگ دست بکشند، و خداوند نیز آمادهی پذیرش توبه و بخشش آنهاست.
﴿۱۹۳﴾ وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّىٰ لَا تَکُونَ فِتْنَهٌ وَیَکُونَ الدِّینُ لِلَّهِ ۖ فَإِنِ انتَهَوْا فَلَا عُدْوَانَ إِلَّا عَلَى الظَّالِمِینَ
ترجمه: و با آنها بجنگید تا دیگر فتنهای [= شرک و ستم] باقی نماند و دین، فقط برای خدا باشد؛ پس اگر دست کشیدند، هیچ تجاوزی روا نیست، مگر بر [خود] ستمکاران [که همچنان به ظلم ادامه میدهند].
توضیح کوتاه: این آیه، هدف نهایی جهاد را تعیین میکند: از بین بردن فتنه (شرک و استبداد) و حاکمیت کامل توحید و قانون خدا (وَیَکُونَ الدِّینُ لِلَّهِ). دوباره تأکید میشود که پس از توقف فتنه، جنگ باید متوقف شود، چرا که هیچ تجاوزی جایز نیست، مگر بر کسانی که خود ظالم و متجاوز هستند.
﴿۱۹۴﴾ الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ ۚ فَمَنِ اعْتَدَىٰ عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَىٰ عَلَیْکُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ
ترجمه: ماههای حرام در مقابل ماههای حرام، و حرمتها قابل قصاص هستند. پس هر کس بر شما تعدّی کرد، شما هم به همان اندازه که بر شما تعدّی کرده است، بر او تعدّی کنید [= مقابله به مثل کنید]؛ و از خدا بپرهیزید و بدانید که خداوند با پرهیزگاران است.
توضیح کوتاه: این آیه، قانون مقابله به مثل در جنگ را تأیید میکند.
۱. حرمت متقابل: اگر دشمن در ماههای حرام (که جنگ در آن ممنوع است) حرمتشکنی کرد و حمله کرد، مسلمانان نیز حق دارند در مقابل به مثل عمل کنند.
۲. تعادل در مقابله: مقابله باید دقیقاً به مثل تعدی دشمن باشد و نباید از حد گذشت. این حکم، برای حفظ عدالت و رعایت تقوا (وَاتَّقُوا اللَّهَ) صادر شده است.
﴿۱۹۵﴾ وَأَنفِقُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَهِ ۛ وَأَحْسِنُوا ۛ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ
ترجمه: و در راه خدا انفاق کنید و [با ترک انفاق یا اسراف] خود را با دستان خویش به هلاکت نیندازید؛ و نیکی کنید؛ زیرا خداوند نیکوکاران را دوست دارد.
توضیح کوتاه: این آیه دو فرمان اساسی را در کنار هم قرار میدهد:
۱. انفاق واجب: انفاق مالی در راه خدا (جهاد، کمک به نیازمندان و…) را برای حفظ قدرت جامعه واجب میداند.
۲. نهی از تهلکه: ترک انفاق یا عدم آمادهسازی دفاعی، جامعه را به ضعف و هلاکت (تَهْلُکَه) میکشاند. همچنین، این جمله هشداری علیه وارد شدن کورکورانه به جنگ یا اقدامات نابودکننده است.
۳. اهمیت احسان: در پایان، دستور به احسان (نیکی در عمل و اخلاص) میدهد، زیرا این صفت محبوب خداست.
﴿۱۹۶﴾ وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَهَ لِلَّهِ ۚ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْیِ ۖ وَلَا تَحْلِقُوا رُءُوسَکُمْ حَتَّىٰ یَبْلُغَ الْهَدْیُ مَحِلَّهُ ۚ فَمَن کَانَ مِنکُم مَّرِیضًا أَوْ بِهِ أَذًى مِّن رَّأْسِهِ فَفِدْیَهٌ مِّن صِیَامٍ أَوْ صَدَقَهٍ أَوْ نُسُکٍ ۚ فَإِذَا أَمِنتُمْ فَمَن تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَهِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْیِ ۚ فَمَن لَّمْ یَجِدْ فَصِیَامُ ثَلَاثَهِ أَیَّامٍ فِی الْحَجِّ وَسَبْعَهٍ إِذَا رَجَعْتُمْ ۗ تِلْکَ عَشَرَهٌ کَامِلَهٌ ۗ ذَٰلِکَ لِمَن لَّمْ یَکُنْ أَهْلُهُ حَاضِرِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ
ترجمه: و حج و عمره را برای خدا به طور کامل انجام دهید. پس اگر [به علت دشمن یا بیماری] محصور شدید [و نتوانستید ادامه دهید]، آنچه از قربانی (هَدْی) برایتان میسر است [ذبح کنید]. و سرهای خود را نتراشید تا قربانی به محل ذبح خود برسد. و هر کس از شما بیمار باشد یا از ناحیهی سر خود ناراحتی داشته باشد [و مجبور به تراشیدن سر شود]، فدیهای [واجب است] از روزه یا صدقه یا قربانی. و هرگاه در امان بودید [و احصار رفع شد]، پس کسی که از عمره تا حج متمتّع شود، آنچه از قربانی برایش میسر است [واجب است]. و هر کس [قربانی] نیافت، باید سه روز در ایام حج و هفت روز پس از بازگشت [به وطن] روزه بگیرد. این [ده روز]، کامل است. این حکم برای کسی است که خانوادهاش از حاضران مسجدالحرام نباشند. و از خدا بپرهیزید و بدانید که خداوند سخت کیفر است.
توضیح کوتاه: این آیه، مفصلترین حکم فقهی در قرآن را بیان میکند که احکام حج و عمره را در سه حالت پوشش میدهد:
۱. حالت عادی: حج و عمره باید خالصانه و کامل (أَتِمُّوا) انجام شوند.
۲. حالت اِحصار (محرومیت): اگر حاجی نتواند به مکه برسد (مانند حدیبیه)، باید قربانی کند و از احرام خارج شود.
۳. حالت بیماری یا آزار: اگر حاجی مجبور به تراشیدن سر (ممنوع در احرام) شود، باید فدیه بدهد (شامل روزه، صدقه یا قربانی).
۴. حج تمتع: برای کسانی که از شهرهای دور میآیند، حج تمتع (ادغام عمره و حج با قربانی) جایز است. اگر قربانی میسر نبود، ده روز روزه جایگزین میشود.
در نهایت، با یادآوری عقاب شدید الهی، مؤمنان را به تقوا و رعایت دقیق این احکام ترغیب میکند.
صفحات پیشنهادی دیگر
---------------------------------