این آیات، ادامه احکام خانواده و زناشویی است و به طور خاص به عده‌ی وفات (مهلت انتظار زن بیوه)، نحوه خواستگاری از زنان در عده و احکام طلاق پیش از نزدیکی می‌پردازد. این آیات را با ترجمه‌ای روان و زیبا و توضیحات کوتاه تقدیم می‌کنم:

⏳ احکام عده‌ی وفات، خواستگاری و طلاق پیش از نزدیکی (بقره، آیات ۲۳۴ تا ۲۳۷)

﴿۲۳۴﴾ وَالَّذِینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنکُمْ وَیَذَرُونَ أَزْوَاجًا یَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ أَرْبَعَهَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا ۖ فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ فِیمَا فَعَلْنَ فِی أَنفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ ۗ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ

ترجمه: و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی از خود به جا می‌گذارند، آن همسران باید به مدت چهار ماه و ده روز انتظار بکشند. پس هنگامی که مدت عده‌ی خود را به پایان رساندند، بر شما گناهی نیست در آنچه آن‌ها درباره‌ی خودشان به شیوه‌ی پسندیده (بِالْمَعْرُوفِ) انجام دهند [مثل ازدواج مجدد یا آراستگی]. و خداوند به آنچه انجام می‌دهید، آگاه است.

توضیح کوتاه: این آیه، مهلت انتظار (عده) زن بیوه (زنانی که همسرشان فوت کرده) را مشخص می‌کند: چهار ماه و ده روز.

۱. حکمت عده: این مدت برای احترام به شوهر از دست رفته، اطمینان از پاکی رحم و آمادگی روحی زن برای ازدواج مجدد تعیین شده است.

۲. آزادی عمل پس از عده: پس از پایان این مدت، زن آزاد است تا با رعایت عرف و قانون (بِالْمَعْرُوفِ)، برای زندگی جدید خود تصمیم بگیرد و کسی حق ممانعت ندارد.

﴿۲۳۵﴾ وَلَا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ فِیمَا عَرَّضْتُم بِهِ مِنْ خِطْبَهِ النِّسَاءِ أَوْ أَکْنَنتُمْ فِی أَنفُسِکُمْ ۚ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکُمْ سَتَذْکُرُونَهُنَّ وَلَٰکِن لَّا تُوَاعِدُوهُنَّ سِرًّا إِلَّا أَن تَقُولُوا قَوْلًا مَّعْرُوفًا ۚ وَلَا تَعْزِمُوا عُقْدَهَ النِّکَاحِ حَتَّىٰ یَبْلُغَ الْکِتَابُ أَجَلَهُ ۚ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ مَا فِی أَنفُسِکُمْ فَاحْذَرُوهُ ۚ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَلِیمٌ

ترجمه: بر شما گناهی نیست که به طور اشاره و کنایه (عَرَّضْتُم بِهِ) از زنانی [که در عده‌ی وفات هستند] خواستگاری کنید، یا [تصمیم به ازدواج با آن‌ها را] در دل‌های خود پنهان دارید. خداوند می‌داند که شما به یاد آن‌ها خواهید افتاد؛ ولی هرگز با آن‌ها وعده‌ی پنهانی [برای آمیزش] نگذارید، مگر اینکه سخنی شایسته و پسندیده بگویید. و عقد ازدواج را قطعی نکنید تا زمانی که مدت عده به پایان برسد. و بدانید که خداوند آنچه در دل‌های شماست می‌داند، پس از او بترسید. و بدانید که خداوند آمرزنده و بردبار است.

توضیح کوتاه: این آیه، نحوه‌ی صحیح خواستگاری از زن در عده‌ی وفات را بیان می‌کند.

۱. خواستگاری کنایی مجاز: خواستگاری با کلمات کنایی (مثل «من دنبال همسر پاک هستم») مجاز است و همچنین نیت قلبی (أَکْنَنتُمْ فِی أَنفُسِکُمْ) ایرادی ندارد.

۲. وعده پنهانی ممنوع: هرگونه توافق پنهانی که منجر به نزدیکی یا سوء استفاده از دوران عده شود، ممنوع است.

۳. عقد ممنوع: عقد نکاح باید حتماً بعد از پایان عده‌ی وفات (حَتَّىٰ یَبْلُغَ الْکِتَابُ أَجَلَهُ) انجام شود.

۴. هشدار اخلاقی: بخش پایانی هشدار می‌دهد که خدا از نیات باطنی آگاه است (فَاحْذَرُوهُ)؛ اما در عین حال، به بندگانش فرصت توبه و جبران می‌دهد (غَفُورٌ حَلِیمٌ).

﴿۲۳۶﴾ لَّا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ إِن طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ مَا لَمْ تَمَسُّوهُنَّ أَوْ تَفْرِضُوا لَهُنَّ فَرِیضَهً ۚ وَمَتِّعُوهُنَّ عَلَى الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَعَلَى الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتَاعًا بِالْمَعْرُوفِ ۖ حَقًّا عَلَى الْمُحْسِنِینَ

ترجمه: بر شما گناهی نیست اگر زنانی را که قبل از نزدیکی با آن‌ها یا قبل از تعیین مهریه (فَرِیضَهً) طلاق دهید. و آن‌ها را [به مقداری] بهره‌مند سازید (مَتِّعُوهُنَّ)؛ توانگر به اندازه‌ی توانش، و تنگدست به اندازه‌ی توانش؛ بهر‌ه‌مندی شایسته و پسندیده. این وظیفه‌ای است بر عهده‌ی نیکوکاران.

توضیح کوتاه: این آیه، حکم زنانی را بیان می‌کند که قبل از نزدیکی یا تعیین مهریه، طلاق داده شده‌اند.

۱. عدم تکلیف مهریه: در این حالت، مهریه‌ای بر مرد واجب نیست.

۲. وجوب مَتَاع (هدیه): در عوض، مرد موظف است هدیه‌ای به عنوان مُتْعَه (بهر‌ه‌مندی) به زن بدهد. این هدیه باید متناسب با وضعیت مالی مرد (مُوْسِع یا مُقْتِر) و بر اساس عرف نیکو باشد.

۳. تأکید بر احسان: پرداخت متعه، یک وظیفه‌ی اخلاقی محکم بر عهده‌ی نیکوکاران (حَقًّا عَلَى الْمُحْسِنِینَ) تلقی شده است.

﴿۲۳۷﴾ وَإِن طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِن قَبْلِ أَن تَمَسُّوهُنَّ وَقَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِیضَهً فَنِصْفُ مَا فَرَضْتُمْ إِلَّا أَن یَعْفُونَ أَوْ یَعْفُوَ الَّذِی بِیَدِهِ عُقْدَهُ النِّکَاحِ ۚ وَأَن تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ ۚ وَلَا تَنسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَکُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ

ترجمه: و اگر آن‌ها را پیش از نزدیکی طلاق دادید، در حالی که برایشان مهریه‌ای تعیین کرده‌اید (فَرَضْتُمْ)، پس [واجب است] نصف آنچه تعیین کرده‌اید [به آن‌ها بپردازید]، مگر آنکه آن‌ها [زنان] ببخشند، یا کسی که اختیار عقد نکاح در دست اوست [= ولی زن یا خود مرد] ببخشد [و تمام مهریه را بدهد]. و [به طور کلی] اینکه شما ببخشید [و گذشت کنید]، به تقوا نزدیک‌تر است. و گذشت و نیکوکاری را میان خود فراموش نکنید. قطعاً خداوند به آنچه انجام می‌دهید، بیناست.

توضیح کوتاه: این آیه، حکم طلاق پیش از نزدیکی را در صورتی که مهریه تعیین شده باشد، بیان می‌کند.

۱. نصف مهریه: مرد باید نصف مهریه‌ی تعیین شده را بپردازد.

۲. اختیار بخشش: پرداخت این نصف مهریه الزامی است، مگر اینکه زن (تمام مهریه را ببخشد) یا مرد (تمام مهریه را بدهد) گذشت کنند.

۳. تشویق به تقوا: تأکید می‌شود که عفو و گذشت (وَأَن تَعْفُوا) از این حق قانونی، به تقوا نزدیک‌تر است.

۴. نهی از فراموشی فضل: این حکم فقهی نباید باعث شود که طرفین نیکوکاری و فضل (وَالْفَضْلَ) در روابط انسانی را فراموش کنند.