این آیات، با سومین و آخرین داستان اثبات معاد در سوره بقره (برهان بر پرندگان) آغاز می‌شود و سپس با یک رشته آیات مهم درباره‌ی تشویق به انفاق، پاداش آن و خطرات ریا و منت‌گذاری ادامه می‌یابد. این آیات را با ترجمه‌ای روان و زیبا و توضیحات کوتاه تقدیم می‌کنم:

🕊️ برهان پرندگان، پاداش انفاق و خطر ریا (بقره، آیات ۲۶۰ تا ۲۶۴)

﴿۲۶۰﴾ وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ رَبِّ أَرِنِی کَیْفَ تُحْیِی الْمَوْتَىٰ ۖ قَالَ أَوَلَمْ تُؤْمِن ۖ قَالَ بَلَىٰ وَلَٰکِن لِّیَطْمَئِنَّ قَلْبِی ۖ قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَهً مِّنَ الطَّیْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَیْکَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلَىٰ کُلِّ جَبَلٍ مِّنْهُنَّ جُزْءًا ثُمَّ ادْعُهُنَّ یَأْتِینَکَ سَعْیًا ۚ وَاعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ

ترجمه: و [به یاد آور] هنگامی که ابراهیم گفت: «پروردگارا! به من نشان بده چگونه مردگان را زنده می‌کنی؟» [خداوند] فرمود: «آیا ایمان نداری؟» گفت: «چرا، [ایمان دارم]، ولی می‌خواهم تا دل من آرامش (لِّیَطْمَئِنَّ قَلْبِی) یابد.» [خداوند] فرمود: «پس چهار پرنده را بگیر و آن‌ها را به سوی خود متمایل ساز [و تکه‌تکه کن]، سپس بر هر کوهی، جزئی از آن‌ها را قرار ده، آنگاه آن‌ها را صدا بزن؛ با شتاب به سوی تو خواهند آمد. و بدان که خداوند توانای مطلق و حکیم است.»

توضیح کوتاه: این آیه، سومین و آخرین برهان قرآنی بر معاد در این سوره است که از زبان ابراهیم خلیل (ع) بیان می‌شود.

۱. طلب اطمینان: سؤال ابراهیم برای رفع شک نبود، بلکه برای آرامش قلب و تبدیل علم یقینی به مشاهده‌ی حسی بود.

۲. معجزه‌ی احیا: خداوند به ابراهیم دستور داد چهار پرنده را ذبح کرده، گوشت آن‌ها را با هم مخلوط و در قله‌های کوه‌ها قرار دهد. سپس با فراخوان ابراهیم، پرندگان زنده شده و به سرعت به سوی او بازگشتند.

۳. نتیجه: این معجزه قدرت مطلق خدا (عَزِیزٌ) را در برپا کردن معاد، حتی در شرایط پراکندگی کامل اجزا، به اثبات رساند.

﴿۲۶۱﴾ مَّثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّهٍ أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی کُلِّ سُنبُلَهٍ مِّائَهُ حَبَّهٍ ۗ وَاللَّهُ یُضَاعِفُ لِمَن یَشَاءُ ۗ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ

ترجمه: مَثَل کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می‌کنند، همانند یک دانه است که هفت خوشه برویاند و در هر خوشه، صد دانه باشد. و خداوند برای هر کس که بخواهد، [پاداشش را] چندین برابر می‌کند. و خداوند دارای گشایش [رزق] و دانا است.

توضیح کوتاه: این آیه، با یک تشبیه زیبا و ملموس (تشبیه به دانه‌ی گندم) پاداش عظیم انفاق را بیان می‌کند.

۱. پاداش هفتصد برابر: کمترین پاداش انفاق در راه خدا، هفتصد برابر است (۱ دانه ⬅️ ۷ خوشه ⬅️ ۷۰۰ دانه).

۲. مضاعف شدن بیشتر: پاداش الهی محدود به این عدد نیست و برای کسانی که شایسته ببیند، بیشتر هم می‌کند (یُضَاعِفُ لِمَن یَشَاءُ).

۳. منبع پاداش: خداوند به دلیل گشایش در رزق (وَاسِعٌ) و علم کامل به نیات (عَلِیمٌ)، قادر به اعطای این پاداش عظیم است.

﴿۲۶۲﴾ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ لَا یُتْبِعُونَ مَا أَنفَقُوا مَنًّا وَلَا أَذًى ۙ لَّهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ

ترجمه: کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می‌کنند، سپس منت‌گذاری (مَنًّا) و آزاری (أَذًى) به دنبال آن انفاق نمی‌آورند، پاداششان نزد پروردگارشان است و نه ترسی بر آن‌هاست و نه اندوهگین می‌شوند.

توضیح کوتاه: این آیه، شرط کمال و قبولی انفاق را بیان می‌کند.

۱. شرط اصلی: انفاق باید از هرگونه منت گذاشتن (یادآوری احسان به منظور تحقیر گیرنده) و آزار رساندن (رفتار نامناسب یا درخواست‌های تحمیلی پس از صدقه) پاک باشد.

۲. نتیجه نهایی: پاداش آن‌ها محفوظ است و به دلیل اطمینان از اعمال نیکشان، در قیامت به آرامش کامل (نفی خوف از آینده و حزن بر گذشته) خواهند رسید.

﴿۲۶۳﴾ قَوْلٌ مَّعْرُوفٌ وَمَغْفِرَهٌ خَیْرٌ مِّن صَدَقَهٍ یَتْبَعُهَا أَذًى ۗ وَاللَّهُ غَنِیٌّ حَلِیمٌ

ترجمه: سخن نیکو و شایسته (قَوْلٌ مَّعْرُوفٌ) و گذشت از [خطای] سائل، بهتر است از صدقه‌ای که به دنبال آن آزاری باشد. و خداوند بی‌نیاز و بردبار است.

توضیح کوتاه: این آیه، ارزش اخلاق نیکو را بر ارزش مادی صدقه، ترجیح می‌دهد.

۱. ترجیح اخلاق بر مال: یک پاسخ محترمانه (قول معروف) به نیازمند (حتی اگر چیزی داده نشود) یا گذشت از بی‌ادبی و سماجت او (مَغْفِرَهٌ)، از یک صدقه بزرگ با منت و آزار، باارزش‌تر است.

۲. بی‌نیازی خدا: خداوند به صدقه بندگان نیاز ندارد (غَنِیٌّ) و اگر انفاقی با آزار همراه شود، آن را رد می‌کند.

﴿۲۶۴﴾ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِکُم بِالْمَنِّ وَالْأَذَىٰ کَالَّذِی یُنفِقُ مَالَهُ رِئَاءَ النَّاسِ وَلَا یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ ۖ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَیْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْدًا ۖ لَّا یَقْدِرُونَ عَلَىٰ شَیْءٍ مِّمَّا کَسَبُوا ۗ وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ

ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! صدقات خود را با منت و آزار، باطل نسازید، مانند کسی که مالش را به ریاکاری برای دیدن مردم انفاق می‌کند و به خدا و روز قیامت ایمان ندارد. مَثَل او همانند سنگ صافی است که بر روی آن خاکی قرار دارد، سپس باران شدید به آن برسد و آن را کاملاً صاف و سخت [و بدون خاک] باقی بگذارد. [این ریاکاران] بر چیزی از آنچه کسب کرده‌اند [یعنی ثواب اعمالشان]، دست نمی‌یابند. و خداوند، گروه کافران [که اعمالشان از ایمان تهی است] را هدایت نمی‌کند.

توضیح کوتاه: این آیه، خطر اصلی تباه‌کننده اعمال یعنی ریاکاری و منت‌گذاری را بیان می‌کند.

۱. شباهت با ریاکار: منت‌گذار و ریاکار، هر دو عمل خود را نابود می‌کنند. ریاکار مانند کسی است که اصلاً به خدا ایمان ندارد.

۲. تشبیه کوبنده (صَفْوَانٍ): عمل ریاکار، مانند لایه‌ی نازکی از خاک است که روی یک سنگ سخت (صفوان) قرار گرفته باشد. با یک بارش شدید رحمت الهی (وابل)، آن خاک شسته شده و سنگی صاف و بی‌ثمر (صَلْدًا) باقی می‌ماند. یعنی، ریاکار در ظاهر عمل نیک دارد، اما چون زیربنای ایمان و اخلاص ندارد، هیچ پاداشی از آن به دست نمی‌آورد.