این بخش از سوره بقره، ادامه مباحث انفاق، نذر و صدقه است و بر اهمیت اخلاص در عمل، تفاوت انفاق پنهانی و آشکار، و شناخت فقرای آبرومند تأکید دارد. این آیات را با ترجمه‌ای روان و زیبا و توضیحات کوتاه تقدیم می‌کنم:

🤲 معیار قبولی انفاق، فضیلت پنهان‌کاری و ستایش فقرای آبرومند (بقره، آیات ۲۷۰ تا ۲۷۴)

﴿۲۷۰﴾ وَمَا أَنفَقْتُم مِّن نَّفَقَهٍ أَوْ نَذَرْتُم مِّن نَّذْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُهُ ۗ وَمَا لِلظَّالِمِینَ مِنْ أَنصَارٍ

ترجمه: و هر انفاقی که انجام دادید یا هر نذری که بستید، قطعاً خداوند آن را می‌داند. و برای ستمکاران، هیچ یاوری [در قیامت] نخواهد بود.

توضیح کوتاه: این آیه، ضمانتی برای قبول اعمال صالح و اخطار به ستمکاران است.

۱. آگاهی خدا: خداوند از تمام اعمال مالی، چه انفاق واجب و چه نذرهای اختیاری، با جزئیات آگاه است و پاداش آن را می‌دهد. این آگاهی انگیزه مؤمنان برای اخلاص است.

۲. اخطار به ظالمین: در مقابل، ستمکاران (که ممکن است منظور کسانی باشند که از انفاق دوری می‌کنند یا منت می‌گذارند)، هیچ یاوری در روز قیامت نخواهند داشت.

﴿۲۷۱﴾ إِن تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِیَ ۖ وَإِن تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ ۚ وَیُکَفِّرُ عَنکُم مِّن سَیِّئَاتِکُمْ ۗ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ

ترجمه: اگر صدقات را آشکار سازید (تُبْدُوا)، کار نیکی است. ولی اگر آن‌ها را پنهان دارید (تُخْفُوهَا) و به نیازمندان بدهید، برای شما بهتر است. و این کار [اخلاص در پنهان‌کاری] بخشی از گناهان شما را می‌پوشاند. و خداوند به آنچه می‌کنید آگاه است.

توضیح کوتاه: این آیه، مقایسه انفاق آشکار و پنهان را بیان می‌کند.

۱. فضیلت انفاق آشکار: صدقه‌ی آشکار (تُبْدُوا) خوب است (نِعِمَّا هِیَ)، به خصوص در صدقات واجب مانند زکات، زیرا دیگران را تشویق می‌کند.

۲. فضیلت انفاق پنهان: صدقه‌ی پنهان (تُخْفُوهَا) بهتر است (خَیْرٌ لَّکُمْ)، به خصوص در صدقات مستحب، زیرا:

* اخلاص: از ریا جلوگیری می‌کند.

* حفظ آبروی فقیر: آبروی گیرنده حفظ می‌شود.

* آمرزش گناهان: موجب تکفیر سیئات (پوشاندن گناهان) می‌شود.

﴿۲۷۲﴾ لَّیْسَ عَلَیْکَ هُدَاهُمْ وَلَٰکِنَّ اللَّهَ یَهْدِی مَن یَشَاءُ ۗ وَمَا تُنفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَلِأَنفُسِکُمْ ۚ وَمَا تُنفِقُونَ إِلَّا ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ ۚ وَمَا تُنفِقُوا مِنْ خَیْرٍ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَأَنتُمْ لَا تُظْلَمُونَ

ترجمه: هدایت آن‌ها [= کفار یا افراد مورد انفاق] بر عهده‌ی تو نیست، بلکه خداوند هر کس را بخواهد هدایت می‌کند. و هر مالی را که انفاق کنید، برای خودتان است. و [شما نباید] انفاق کنید مگر برای جلب رضای خدا (ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ). و هر خیر و نیکی که انفاق کنید، پاداش آن به طور کامل به شما داده می‌شود و به شما ستمی نخواهد شد.

توضیح کوتاه: این آیه، به هدف انفاق و خلوص نیت بازمی‌گردد و نگرانی پیامبر (و مؤمنان) را درباره‌ی انفاق به غیر مسلمانان برطرف می‌کند.

۱. انفاق به غیر مسلمان: اگرچه هدایت در دست خداست، انفاق به کفار (با نیت کمک) اشکالی ندارد، زیرا انفاق در نهایت برای خود انفاق‌کننده ثواب دارد (فَلِأَنفُسِکُمْ).

۲. تنها هدف انفاق: انفاق تنها باید با هدف رضایت الهی (ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ) باشد، نه کسب شهرت یا منت بر مردم.

۳. تضمین پاداش: پاداش انفاق با خلوص نیت، به طور کامل به فرد باز خواهد گشت.

﴿۲۷۳﴾ لِلْفُقَرَاءِ الَّذِینَ أُحْصِرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ لَا یَسْتَطِیعُونَ ضَرْبًا فِی الْأَرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِیَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُم بِسِیمَاهُمْ لَا یَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا ۗ وَمَا تُنفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ

ترجمه: [این انفاق شایسته است] برای فقیرانی که در راه خدا [= جهاد یا طلب علم] در تنگنا قرار گرفته‌اند و نمی‌توانند برای کسب روزی در زمین سفر کنند. افراد ناآگاه، آن‌ها را به سبب مناعت و خویشتن‌داری‌شان (التَّعَفُّفِ)، توانگر می‌پندارند. آن‌ها را از نشانه‌هایشان می‌شناسی. و با اصرار و سماجت از مردم چیزی نمی‌خواهند. و هر خیری که انفاق کنید، قطعاً خداوند به آن داناست.

توضیح کوتاه: این آیه، اولویت انفاق را به فقرای بسیار آبرومند می‌دهد.

۱. شرایط فقیر: منظور فقرایی هستند که به دلیل تعهد در راه خدا (مثلاً مجاهدین یا طلاب دین) از کار افتاده‌اند و نمی‌توانند سفر کنند یا کسب درآمد کنند.

۲. نشانه‌ی تعفف: این فقرا به قدری با مناعت طبع (تعفف) رفتار می‌کنند که مردم ناآگاه آنان را بی‌نیاز می‌پندارند.

۳. راه شناخت: مؤمن باید با هوشیاری (تَعْرِفُهُم بِسِیمَاهُمْ) و از روی نشانه‌های ظاهری (و نه صرفاً سؤال و درخواست) این افراد را بشناسد.

۴. تفاوت با گدایی: اینان کسانی نیستند که با اصرار و سماجت (إِلْحَافًا) تقاضا کنند. انفاق به این افراد، بهترین نوع صدقه است.

﴿۲۷۴﴾ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُم بِاللَّیْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِیَهً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ

ترجمه: کسانی که اموال خود را در شب و روز، پنهان و آشکارا انفاق می‌کنند، پاداششان نزد پروردگارشان است و هیچ ترسی بر آن‌ها نیست و اندوهگین نمی‌شوند.

توضیح کوتاه: این آیه، یک جمع‌بندی درباره‌ی استمرار و فراگیری انفاق خالصانه است.

۱. فراگیری زمان و مکان: انفاق‌کننده واقعی کسی است که در هر شرایطی (شب و روز) و با هر روشی که مصلحت باشد (پنهان و آشکار)، از انفاق دست نمی‌کشد. این شیوه نشان‌دهنده‌ی اخلاص و استمرار عمل است.

۲. وعده‌ی نهایی: همانند آیه ۲۶۲، وعده‌ی الهی برای این افراد، امنیت کامل در آخرت (نفی خوف و حزن) و دریافت کامل پاداش است.