این آیه، طولانی‌ترین آیه قرآن (آیه الدَّین) است و یک سند حقوقی و اقتصادی جامع برای حفظ معاملات و جلوگیری از نزاع و فساد مالی است. این آیه را با ترجمه‌ای روان و زیبا و توضیحات کوتاه تقدیم می‌کنم:

📝 آیه الدَّین: قانون مدنی ثبت بدهی‌ها و گواهی‌دهی (بقره، آیه ۲۸۲)

﴿۲۸۲﴾ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا تَدَایَنتُم بِدَیْنٍ إِلَىٰ أَجَلٍ مُّسَمًّى فَاکْتُبُوهُ ۚ وَلْیَکْتُب بَّیْنَکُمْ کَاتِبٌ بِالْعَدْلِ ۚ وَلَا یَأْبَ کَاتِبٌ أَن یَکْتُبَ کَمَا عَلَّمَهُ اللَّهُ ۚ فَلْیَکْتُبْ وَلْیُمْلِلِ الَّذِی عَلَیْهِ الْحَقُّ وَلْیَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَلَا یَبْخَسْ مِنْهُ شَیْئًا ۚ فَإِن کَانَ الَّذِی عَلَیْهِ الْحَقُّ سَفِیهًا أَوْ ضَعِیفًا أَوْ لَا یَسْتَطِیعُ أَن یُمِلَّ هُوَ فَلْیُمْلِلْ وَلِیُّهُ بِالْعَدْلِ ۚ وَاسْتَشْهِدُوا شَهِیدَیْنِ مِن رِّجَالِکُمْ ۖ فَإِن لَّمْ یَکُونَا رَجُلَیْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّن تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاءِ أَن تَضِلَّ إِحْدَاهُمَا فَتُذَکِّرَ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَىٰ ۚ وَلَا یَأْبَ الشُّهَدَاءُ إِذَا مَا دُعُوا ۚ وَلَا تَسْأَمُوا أَن تَکْتُبُوهُ صَغِیرًا أَوْ کَبِیرًا إِلَىٰ أَجَلِهِ ۚ ذَٰلِکُمْ أَقْسَطُ عِندَ اللَّهِ وَأَقْوَمُ لِلشَّهَادَهِ وَأَدْنَىٰ أَلَّا تَرْتَابُوا ۖ إِلَّا أَن تَکُونَ تِجَارَهً حَاضِرَهً تُدِیرُونَهَا بَیْنَکُمْ فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَلَّا تَکْتُبُوهَا ۗ وَأَشْهِدُوا إِذَا تَبَایَعْتُمْ ۚ وَلَا یُضَارَّ کَاتِبٌ وَلَا شَهِیدٌ ۚ وَإِن تَفْعَلُوا فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِکُمْ ۗ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ وَیُعَلِّمُکُمُ اللَّهُ ۗ وَاللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ

ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هرگاه به همدیگر وامی تا مدتی معین (أَجَلٍ مُّسَمًّى) دادید، آن را بنویسید. و باید کاتب [سند] در میان شما بر اساس عدالت آن را بنویسد. و هیچ کاتبی نباید از نوشتن، همان‌گونه که خدا به او آموخته، سر باز زند. پس [کاتب] باید بنویسد و کسی که بدهکار است (الَّذِی عَلَیْهِ الْحَقُّ)، باید اِملا کند. و باید از خدایش بترسد و چیزی از آن را کم نگذارد. پس اگر بدهکار سفیه [کم‌خرد] یا ناتوان بود یا نمی‌توانست خودش املا کند، پس ولیّ او باید به عدالت املا کند. و دو شاهد از میان مردانتان بگیرید. و اگر دو مرد نبودند، پس یک مرد و دو زن از میان کسانی که به گواهی آنان راضی هستید [شهادت دهند]، تا اگر یکی از آن دو زن فراموش کرد یا اشتباه نمود، دیگری او را یادآوری کند. و شاهدان نباید هنگامی که فرا خوانده می‌شوند، از حضور خودداری کنند. و از نوشتن آن [بدهی]، چه کوچک و چه بزرگ، تا موعدش، خسته نشوید. این [نوشتن] نزد خدا عادلانه‌تر، برای گواهی استوارتر و برای جلوگیری از تردید شما مناسب‌تر است. مگر آنکه تجارت نقد و حاضری باشد که میان خود دست به دست می‌کنید، در این صورت گناهی بر شما نیست که آن را ننویسید. و هرگاه خرید و فروش کردید، شاهد بگیرید. و نباید به کاتب و شاهد، زیانی رسانده شود. و اگر [از احکام سرپیچی کرده و به کاتب و شاهد] زیان برسانید، قطعاً این کار فسق شماست. و از خدا بپرهیزید، و خداوند به شما می‌آموزد. و خداوند به هر چیزی داناست.

توضیح کوتاه: این آیه، یک منشور کامل برای اقتصاد مبتنی بر شفافیت و عدالت است.

۱. وجوب ثبت دَین: توصیه مؤکد به ثبت تمام معاملات مدت‌دار (دَین) با تعیین دقیق زمان (أَجَلٍ مُّسَمًّى) برای جلوگیری از فراموشی و نزاع.

۲. نقش کاتب: کاتب (نویسنده) باید عادل باشد و نباید از انجام این وظیفه، که تعلیمی الهی است، امتناع کند.

۳. وظیفه بدهکار: بدهکار باید املا کننده باشد و تمام جزئیات دین را با تقوای الهی بگوید و چیزی را کتمان نکند (وَلَا یَبْخَسْ).

۴. قاعده‌ی شهادت:

* اصل بر شهادت دو مرد است.

* در صورت عدم وجود دو مرد، یک مرد و دو زن (فرمول شهادت) جایگزین می‌شوند. دلیل حضور دو زن، کمک به یادآوری یکدیگر در صورت فراموشی است (أَن تَضِلَّ إِحْدَاهُمَا فَتُذَکِّرَ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَىٰ).

* شهود نباید از انجام وظیفه خودداری کنند.

۵. اهمیت ثبت: ثبت کردن، چه کوچک و چه بزرگ، نزد خدا عادلانه‌تر (أَقْسَطُ)، برای شهود استوارتر (أَقْوَمُ) و برای جلوگیری از شک و تردید (أَلَّا تَرْتَابُوا) بهتر است.

۶. استثنا: معاملات نقدی و روزمره نیازی به ثبت ندارند، اما گرفتن شاهد هنگام تبایع (خرید و فروش) نیز توصیه شده است.

۷. نتیجه تخلف: هرگونه ظلم و آسیب رساندن به کاتب یا شاهد یا عدم رعایت قوانین (فُسُوقٌ بِکُمْ) است. این قوانین نشان می‌دهند که خداوند به دلیل علم کامل خود، آنچه را برای رشد اقتصادی و اخلاقی جامعه لازم است، به مردم می‌آموزد (وَیُعَلِّمُکُمُ اللَّهُ).