این آیات، ادامه سوره آل عمران است و به ویژگی‌های متقین (پرهیزکاران)، برهان توحید و حقیقت دین نزد خدا پرداخته و عواقب کسانی را که عالمانه حق را انکار می‌کنند، بیان می‌دارد.

این آیات را با ترجمه‌ای روان و زیبا و توضیحات کوتاه تقدیم می‌کنم:

🌟 صفات پرهیزکاران، گواهی بر توحید و انحراف عالمانه (آل عمران، آیات ۱۶ تا ۲۲)

﴿۱۶﴾ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ

ترجمه: همان کسانی که می‌گویند: «پروردگارا! ما ایمان آوردیم؛ پس گناهان ما را بیامرز و ما را از عذاب آتش نگاه دار.»

توضیح کوتاه: این آیه، اولین ویژگی متقین (که در آیه ۱۵ به آن‌ها اشاره شد) را بیان می‌کند: اعتراف به ایمان همراه با تضرع و طلب مغفرت. این دعا نشان می‌دهد که مؤمنان هرگز به ایمان خود مغرور نشده و همیشه از عاقبت گناهان در هراس‌اند.

﴿۱۷﴾ الصَّابِرِینَ وَالصَّادِقِینَ وَالْقَانِتِینَ وَالْمُنفِقِینَ وَالْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحَارِ

ترجمه: [آن‌ها کسانی هستند که] صبرپیشه، راستگو، فرمان‌بردار [و عبادت‌کننده دائمی]، انفاق‌کننده و استغفارکنندگان در سحرگاهان هستند.

توضیح کوتاه: این آیه، پنج صفت بارز اخلاقی و عملی متقین را برمی‌شمرد که در حقیقت، برنامه‌ی عملی زندگی مؤمن است:

• صبر: استقامت در اطاعت، دوری از گناه و تحمل سختی‌ها.

• صدق: راستی در گفتار و عمل.

• قنوت: اطاعت و خشوع مداوم (به ویژه در عبادت).

• انفاق: بخشش مال در راه خدا.

• استغفار در سحر: عبادت و طلب آمرزش در بهترین زمان، که نشانه‌ی عمق اخلاص و دوری از ریا است.

﴿۱۸﴾ شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ وَالْمَلَائِکَهُ وَأُولُو الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ ۚ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ

ترجمه: خداوند شهادت داد که معبودی جز او نیست؛ و فرشتگان و صاحبان علم [نیز بر این حقیقت گواهی می‌دهند]؛ در حالی که خداوند برپادارنده‌ی عدالت است. هیچ معبودی جز او نیست، که توانای مطلق و حکیم است.

توضیح کوتاه: این آیه، والاترین و رسمی‌ترین گواهی بر توحید است.

۱. گواهان بر توحید: خداوند خود گواه بر یکتایی خویش است. سپس فرشتگان و علما (أُولُو الْعِلْمِ) را به عنوان عالی‌ترین شاهدان انسانی ذکر می‌کند.

۲. قسط (عدالت): توحید الهی همراه با برپایی عدل مطلق است. این عبارت پیوند ناگسستنی بین توحید و عدالت را نشان می‌دهد.

﴿۱۹﴾ إِنَّ الدِّینَ عِندَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ ۗ وَمَا اخْتَلَفَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ إِلَّا مِن بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْیًا بَیْنَهُمْ ۗ وَمَن یَکْفُرْ بِآیَاتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَرِیعُ الْحِسَابِ

ترجمه: به یقین، دین [راستین] نزد خداوند، فقط اسلام [= تسلیم در برابر حق] است. و کسانی که کتاب [آسمانی] به آن‌ها داده شد، اختلاف نکردند مگر پس از آنکه علم [و آگاهی] به سراغشان آمد، و [انگیزه‌ی اختلافشان] صرفاً ستم و حسادت در میان خودشان بود. و هر کس به آیات خدا کفر ورزد، [بداند که] خداوند زود شمار و سریع‌الحساب است.

توضیح کوتاه: این آیه، ماهیت حقیقی دین و علت تفرقه‌ی پیروان کتب آسمانی را بیان می‌کند.

۱. حقیقت دین: اسلام (به معنای تسلیم در برابر فرمان خدا) تنها دین مورد قبول خدا در هر عصری است.

۲. ریشه‌ی اختلاف: اختلافات در ادیان پیشین، ناشی از جهل نبود، بلکه از علم و آگاهی سرچشمه می‌گرفت؛ چرا که عالمان آن‌ها از روی بَغْی (حسادت، تجاوز و ستم) حق را کتمان کردند تا منافع دنیوی‌شان حفظ شود.

﴿۲۰﴾ فَإِنْ حَاجُّوکَ فَقُلْ أَسْلَمْتُ وَجْهِیَ لِلَّهِ وَمَنِ اتَّبَعَنِ ۗ وَقُل لِّلَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ وَالْأُمِّیِّینَ أَأَسْلَمْتُمْ ۚ فَإِنْ أَسْلَمُوا فَقَدِ اهْتَدَوا ۖ وَإِن تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا عَلَیْکَ الْبَلَاغُ ۗ وَاللَّهُ بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ

ترجمه: پس اگر با تو به بحث و مجادله پرداختند، بگو: «من تمام وجودم را تسلیم خدا کردم و کسانی که از من پیروی کردند [نیز همین‌گونه‌اند].» و به اهل کتاب و امیّین [= بی‌سوادان، مشرکان مکه] بگو: «آیا شما نیز تسلیم شدید؟» اگر تسلیم شدند، قطعاً هدایت یافته‌اند؛ و اگر روی برتافتند، تو تنها وظیفه‌ی رساندن پیام (الْبَلَاغُ) را بر عهده داری. و خداوند به [اعمال و نیات] بندگان بینا است.

توضیح کوتاه: این آیه، روش پیامبر در مواجهه با مجادلات دینی را مشخص می‌کند:

۱. اعلام تسلیم: در پاسخ به مجادله، نه بحث بی‌پایان، بلکه اعلام تسلیم و انقیاد مطلق در برابر خدا (أَسْلَمْتُ وَجْهِیَ لِلَّهِ).

۲. دعوت به اسلام: پیامبر وظیفه دارد که همه (اهل کتاب و دیگران) را به پذیرش و تسلیم (أَأَسْلَمْتُمْ) دعوت کند.

۳. تحدید وظیفه: در صورت روی‌گردانی، وظیفه‌ی پیامبر فقط ابلاغ است و حسابرسی با خداست (وَاللَّهُ بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ).

﴿۲۱﴾ إِنَّ الَّذِینَ یَکْفُرُونَ بِآیَاتِ اللَّهِ وَیَقْتُلُونَ النَّبِیِّینَ بِغَیْرِ حَقٍّ وَیَقْتُلُونَ الَّذِینَ یَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِیمٍ

ترجمه: به یقین کسانی که به آیات خدا کفر می‌ورزند و پیامبران را ناحق می‌کشند و همچنین کسانی از مردم را که به عدل فرمان می‌دهند، به قتل می‌رسانند، پس آن‌ها را به عذابی دردناک مژده بده!

توضیح کوتاه: این آیه، اوج گمراهی و فساد را در سه مرحله‌ی وضیح کوتاهمتوالی از جرم (کفر، قتل پیامبران، قتل آمران به عدل) بیان می‌کند. قتل آمران به قسط (دعوت‌کنندگان به عدالت) در کنار قتل انبیا، نشان می‌دهد که مبارزه با عدالت اجتماعی از بزرگترین گناهان است.

﴿۲۲﴾ أُولَٰئِکَ الَّذِینَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَهِ وَمَا لَهُم مِّن نَّاصِرِینَ

ترجمه: آن‌ها کسانی هستند که اعمالشان در دنیا و آخرت تباه شده و هیچ یاوری برای آن‌ها نیست.

توضیح کوتاه: این آیه، نتیجه‌ی نهایی اعمال کسانی است که حق را می‌شناسند و عمداً ظلم می‌کنند. تمام اعمال به ظاهر نیک آن‌ها (حبطت أعمالهم) به دلیل فقدان ایمان واقعی و جنایات بزرگ، از بین می‌رود و در قیامت هیچ کسی نمی‌تواند یاری‌شان کند.