این آیات، ادامه سوره آل عمران است و به ترفندها و نیرنگ‌های اهل کتاب برای منحرف کردن مؤمنان، اعتقادات باطل آن‌ها در مورد امانت‌داری، و سرانجام کسانی که عهد خدا را زیر پا می‌گذارند، می‌پردازد.

این آیات را با ترجمه‌ای روان و زیبا و توضیحات کوتاه تقدیم می‌کنم:

🎭 نیرنگ‌های اهل کتاب و خیانت در امانت (آل عمران، آیات ۷۱ تا ۷۷)

﴿۷۱﴾ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ لِمَ تَلْبِسُونَ الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَکْتُمُونَ الْحَقَّ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ

ترجمه: ای اهل کتاب! چرا حق را با باطل مخلوط می‌کنید [و مشتبه می‌سازید] و حق را پنهان می‌دارید، در حالی که [حقیقت را] می‌دانید؟

توضیح کوتاه: این آیه، دو عمل زشت اهل کتاب را که ریشه‌ی گمراهی است، بیان می‌کند:

۱. تَلْبِسُونَ الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ: حقایق را با دروغ‌ها درهم می‌آمیزند تا حق را مخدوش و پوشیده سازند.

۲. کِتْمَانُ الْحَقِّ: حقیقت (به ویژه در مورد بشارت‌های پیامبر اسلام در کتب خودشان) را پنهان می‌کنند، در حالی که به درستی آن آگاهند.

﴿۷۲﴾ وَقَالَتْ طَّائِفَهٌ مِّنْ أَهْلِ الْکِتَابِ آمِنُوا بِالَّذِی أُنزِلَ عَلَى الَّذِینَ آمَنُوا وَجْهَ النَّهَارِ وَاکْفُرُوا آخِرَهُ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ

ترجمه: و گروهی از اهل کتاب گفتند: «در ابتدای روز به آنچه بر مؤمنان نازل شده، ایمان آورید، و در پایان روز کفر ورزید، شاید [مسلمانان با دیدن این کار] بازگردند [و شک کنند].»

توضیح کوتاه: این آیه، پرده از یک ترفند روانی و سیاسی اهل کتاب برمی‌دارد: وانمود کردن به پذیرش اسلام در صبح و سپس انکار آن در غروب، تا با این کار در دل مسلمانان سست‌ایمان، این شک را بیندازند که حتماً عیبی در این دین وجود دارد که کسانی که آن را پذیرفته‌اند، به سرعت از آن برگشته‌اند.

﴿۷۳﴾ وَلَا تُؤْمِنُوا إِلَّا لِمَن تَبِعَ دِینَکُمْ قُلْ إِنَّ الْهُدَىٰ هُدَى اللَّهِ أَن یُؤْتَىٰ أَحَدٌ مِّثْلَ مَا أُوتِیتُمْ أَوْ یُحَاجُّوکُمْ عِندَ رَبِّکُمْ ۗ قُلْ إِنَّ الْفَضْلَ بِیَدِ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَن یَشَاءُ ۗ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ

ترجمه: و [به پیروان خود گفتند:] «جز به کسی که از دین شما پیروی می‌کند، ایمان نیاورید [که مبادا] به کسی [از دین دیگر] چیزی مانند آنچه به شما داده شده، داده شود یا [مبادا] در نزد پروردگارتان با شما مجادله کنند.» بگو: «به یقین هدایت، هدایت خداست.» بگو: «فضل و بخشش در دست خداست؛ آن را به هر کس که بخواهد می‌دهد. و خداوند دارای گستره‌ی [رحمت] وسیع و دانای مطلق است.»

توضیح کوتاه: این آیه، ادامه همان توطئه و پاسخ قاطع به آن است.

۱. حسادت مذهبی: اهل کتاب از بیم آنکه مبادا امتیاز و فضیلتی (مانند نبوت) که به آن‌ها داده شده، به امت دیگری (مسلمانان) نیز داده شود یا از ترس مجادله مسلمانان در قیامت، پیروان خود را از پذیرش دین جدید برحذر می‌داشتند.

۲. پاسخ الهی: خدا پاسخ می‌دهد که هدایت و فضل (نعمت نبوت و کتاب) منحصراً در اختیار خداست و او از روی علم و حکمت (وَاسِعٌ عَلِیمٌ) آن را به هر کس بخواهد می‌دهد و هیچ کس نمی‌تواند آن را محدود کند.

﴿۷۴﴾ یَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَن یَشَاءُ ۗ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ

ترجمه: او رحمت خود را به هر کس بخواهد اختصاص می‌دهد؛ و خداوند دارای فضل بزرگ است.

توضیح کوتاه: تأکید بر انحصار فضل و رحمت (که اعطای نبوت و شریعت از بارزترین مصادیق آن است) در دست خدا. این آیه، حسادت اهل کتاب را بی‌اثر دانسته و تأکید می‌کند که فضل خداوند بسیار عظیم است.

﴿۷۵﴾ وَمِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ مَنْ إِن تَأْمَنْهُ بِقِنطَارٍ یُؤَدِّهِ إِلَیْکَ وَمِنْهُم مَّنْ إِن تَأْمَنْهُ بِدِینَارٍ لَّا یُؤَدِّهِ إِلَیْکَ إِلَّا مَا دُمْتَ عَلَیْهِ قَائِمًا ۗ ذَٰلِکَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا لَیْسَ عَلَیْنَا فِی الْأُمِّیِّینَ سَبِیلٌ وَیَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْکَذِبَ وَهُمْ یَعْلَمُونَ

ترجمه: و از اهل کتاب کسی هست که اگر او را بر مال فراوانی (قِنطَارٍ) امین بدانی، آن را به تو باز می‌گرداند؛ و از آنان کسی نیز هست که اگر او را بر یک دینار هم امین بدانی، آن را به تو باز نمی‌گرداند، مگر تا وقتی که پیوسته بالای سر او ایستاده باشی. این [کار آنان] به این دلیل است که می‌گویند: «ما در برابر [نقض عهد با] افراد بی‌سواد [= غیر اهل کتاب] مسئول نیستیم.» و [بدین ترتیب] بر خدا دروغ می‌بندند، در حالی که خود می‌دانند [که این باور غلط است].

توضیح کوتاه: این آیه، به دو رویه‌ی اخلاقی در میان اهل کتاب و ریشه‌ی گناه آن‌ها اشاره می‌کند.

۱. تفاوت در امانت‌داری: برخی در اموال بزرگ هم امینند، اما برخی دیگر حتی در مال اندک هم خیانت می‌کنند.

۲. تحریف عقیده: خیانت آن‌ها ناشی از این باور غلط دینی بود که گویی خدا اجازه داده است حقوق غیر اهل کتاب (امیّین) را زیر پا بگذارند و در حق آن‌ها مسئول نیستند.

۳. دروغ بستن به خدا: این عقیده‌ی تحریف‌شده، در واقع دروغ بستن به خداوند است، در حالی که عالمان آن‌ها می‌دانستند که دین الهی هرگز اجازه خیانت نمی‌دهد.

﴿۷۶﴾ بَلَىٰ مَنْ أَوْفَىٰ بِعَهْدِهِ وَاتَّقَىٰ فَإِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ

ترجمه: هرگز چنین نیست! [بلکه معیار برتری این است که] هر کس به عهد خود وفا کند و پرهیزکاری پیشه نماید، به یقین، خداوند پرهیزکاران را دوست می‌دارد.

توضیح کوتاه: پاسخ قاطع به ادعای باطل اهل کتاب در آیه قبل. ارزش انسان در دین خدا بر اساس نژاد نیست، بلکه بر مبنای وفای به عهد (شامل عهد فطرت، عهد شریعت و عهد اجتماعی) و تقوای الهی است.

﴿۷۷﴾ إِنَّ الَّذِینَ یَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَیْمَانِهِمْ ثَمَنًا قَلِیلًا أُولَٰئِکَ لَا خَلَاقَ لَهُمْ فِی الْآخِرَهِ وَلَا یُکَلِّمُهُمُ اللَّهُ وَلَا یَنظُرُ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَهِ وَلَا یُزَکِّیهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ

ترجمه: به یقین کسانی که پیمان خدا و سوگندهایشان را به بهای ناچیزی می‌فروشند، آنان هیچ بهره‌ای در آخرت ندارند، و خداوند در روز قیامت با آن‌ها سخن نمی‌گوید و به آن‌ها نگاه نمی‌کند و [آنان را] پاکیزه نمی‌سازد، و برایشان عذابی دردناک خواهد بود.

توضیح کوتاه: این آیه، عواقب وحشتناک نقض‌کنندگان عهد و پیمان الهی (مانند تغییر احکام دین برای منافع ناچیز دنیوی) را بیان می‌کند:

۱. فقدان بهره اخروی: تمام اعمال آن‌ها باطل است (لَا خَلَاقَ لَهُمْ).

۲. محرومیت از رحمت: خداوند با آن‌ها سخن نمی‌گوید (نشانه غضب) و نگاه رحمت‌آمیز (لَا یَنظُرُ إِلَیْهِمْ) به آن‌ها ندارد.

۳. عدم تزکیه: آن‌ها از گناه پاک نخواهند شد و عذاب دردناک در انتظارشان است.