این آیات، ادامه سوره آل عمران است و پس از هشدار درباره فتنه‌های اهل کتاب، بر ضرورت پرهیزکاری، وحدت حول ریسمان الهی و امر به معروف و نهی از منکر تأکید می‌کند و در نهایت، سرنوشت دو گروه مؤمن و کافر را در قیامت ترسیم می‌نماید.

این آیات را با ترجمه‌ای روان و زیبا و توضیحات کوتاه تقدیم می‌کنم:

🔗 ریسمان الهی، اتحاد و فلاح موعود (آل عمران، آیات ۱۰۱ تا ۱۰۸)

﴿۱۰۱﴾ وَکَیْفَ تَکْفُرُونَ وَأَنتُمْ تُتْلَىٰ عَلَیْکُمْ آیَاتُ اللَّهِ وَفِیکُمْ رَسُولُهُ ۗ وَمَن یَعْتَصِم بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِیَ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ

ترجمه: و چگونه کفر می‌ورزید، در حالی که آیات خدا بر شما خوانده می‌شود و رسول او در میان شماست؟ و هر کس به خدا پناه جوید [و به ریسمان او چنگ زند]، به یقین به راه راست هدایت شده است.

توضیح کوتاه: این آیه، سؤال استفهامی انکاری (توبیخی) مطرح می‌کند. با وجود دو عامل هدایت بزرگ (آیات خدا و حضور پیامبر)، جای تعجب است که چگونه ممکن است مؤمنان کفر ورزند؟ راه نجات، اعتصام به خدا (پناه جستن و چنگ زدن به فرمان او) است که منجر به هدایت به صراط مستقیم می‌شود.

﴿۱۰۲﴾ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنتُم مُّسْلِمُونَ

ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! آن‌گونه که شایسته‌ی پرهیزکاری اوست، از خدا پروا کنید، و نمیرید، مگر در حالی که تسلیم [فرمان او، یعنی مسلمان] باشید.

توضیح کوتاه: این آیه، امر به کمال تقوا (حَقَّ تُقَاتِهِ) می‌کند که نهایت کوشش در اطاعت از فرمان خداست. همچنین، توصیه مهم به حفظ حالت اسلام و تسلیم تا آخرین لحظه عمر است، زیرا سرانجام هر کس با همان حالتی که از دنیا برود، محشور می‌شود.

﴿۱۰۳﴾ وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا ۚ وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَکُنتُمْ عَلَىٰ شَفَا حُفْرَهٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَکُم مِّنْهَا ۗ کَذَٰلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ

ترجمه: و همگی به ریسمان خدا (حَبْلِ اللَّهِ) چنگ زنید و پراکنده نشوید. و نعمت خدا را بر خود به یاد آورید که دشمن یکدیگر بودید، پس او میان دل‌های شما الفت برقرار کرد و به نعمت او برادر شدید؛ و [در گذشته] بر لبه پرتگاهی از آتش بودید، اما او شما را از آن نجات داد. این‌گونه خداوند آیات خود را برای شما بیان می‌کند، شاید هدایت شوید.

توضیح کوتاه: این آیه، اساس وحدت اسلامی را پایه‌گذاری می‌کند.

۱. رمز وحدت: وحدت، در چنگ زدن همگانی به «حَبْلِ اللَّهِ» (ریسمان الهی: قرآن، اسلام، و پیامبر/اهل بیت) است و نه بر محور امور دنیوی.

۲. یادآوری نعمت: اشاره به وضعیت قبل از اسلام (دشمنی و جنگ‌های قبیله‌ای مانند اوس و خزرج) و نجات یافتن آن‌ها از آتش جنگ و جهنم به واسطه ایمان، برای تأکید بر ارزش برادری (إِخْوَانًا) و اتحاد.

﴿۱۰۴﴾ وَلْتَکُن مِّنکُمْ أُمَّهٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ ۚ وَأُولَٰئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ

ترجمه: و باید از میان شما گروهی باشند که به نیکی دعوت کنند، و به کار شایسته فرمان دهند، و از کار ناپسند بازدارند؛ و آنان همان رستگاران هستند.

توضیح کوتاه: این آیه، فریضه اجتماعی امر به معروف و نهی از منکر را بیان می‌کند. جامعه اسلامی باید دارای گروهی متعهد و سازمان‌یافته (أُمَّهٌ) باشد که وظیفه‌ی نظارت و اصلاح عمومی (یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ و …) را بر عهده بگیرند. این عمل، شرط رستگاری جامعه است (الْمُفْلِحُونَ).

﴿۱۰۵﴾ وَلَا تَکُونُوا کَالَّذِینَ تَفَرَّقُوا وَاخْتَلَفُوا مِن بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْبَیِّنَاتُ ۚ وَأُولَٰئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ

ترجمه: و مانند کسانی نباشید که پس از آنکه دلایل روشن برایشان آمد، پراکنده شدند و اختلاف کردند؛ و برای آن‌ها عذابی بزرگ خواهد بود.

توضیح کوتاه: این نهی، اشاره به اهل کتاب (یهود و نصاری) است که پس از آمدن معجزات و دلایل قاطع، تفرقه و اختلاف در دین ایجاد کردند. اختلاف بعد از علم (مِن بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْبَیِّنَاتُ) گناهی بزرگ محسوب می‌شود و عذاب عظیمی در پی دارد.

﴿۱۰۶﴾ یَوْمَ تَبْیَضُّ وُجُوهٌ وَتَسْوَدُّ وُجُوهٌ ۚ فَأَمَّا الَّذِینَ اسْوَدَّتْ وُجُوهُهُمْ أَکَفَرْتُم بَعْدَ إِیمَانِکُمْ فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَا کُنتُمْ تَکْفُرُونَ

ترجمه: [این عذاب در] روزی [است] که صورت‌هایی سفید و صورت‌هایی سیاه می‌گردد. پس به کسانی که صورت‌هایشان سیاه شده [گفته می‌شود]: «آیا پس از ایمان آوردن، کافر شدید؟ پس به سزای کفری که می‌ورزیدید، عذاب را بچشید.»

توضیح کوتاه: این آیه، تصویری از صحنه قیامت و تقسیم مردم بر اساس سرنوشت است.

۱. نشانه‌ی سعادت و شقاوت: سپیدی صورت نشانه‌ی سعادت و سیاهی آن نشانه‌ی شقاوت و رسوایی است.

۲. توبیخ مرتدان: توبیخ مخصوص کسانی است که پس از چشیدن طعم ایمان (کفروا بعد ایمانهم)، راه کفر و ظلم را انتخاب کردند.

﴿۱۰۷﴾ وَأَمَّا الَّذِینَ ابْیَضَّتْ وُجُوهُهُمْ فَفِی رَحْمَهِ اللَّهِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ

ترجمه: و اما کسانی که صورت‌هایشان سفید شده است، آن‌ها در رحمت خدایند و در آن [بهشت] جاودانه خواهند ماند.

توضیح کوتاه: سرنوشت اهل ایمان و عمل صالح، ورود به رحمت مطلق خدا (فِی رَحْمَهِ اللَّهِ) و جاودانگی در آن است.

﴿۱۰۸﴾ تِلْکَ آیَاتُ اللَّهِ نَتْلُوهَا عَلَیْکَ بِالْحَقِّ ۗ وَمَا اللَّهُ یُرِیدُ ظُلْمًا لِّلْعَالَمِینَ

ترجمه: آنها آیات خداست که ما آن‌ها را به حق بر تو می‌خوانیم. و خداوند هرگز نمی‌خواهد به مردم ستمی روا دارد.

توضیح کوتاه: این آیه، جمع‌بندی مباحث قبلی است:

۱. منشأ قرآنی: تمام این مطالب، آیات حق و واقعیت محض از سوی خداست.

۲. عدل الهی: عذاب‌هایی که برای گناه‌کاران تعیین شده، ظلم نیست، بلکه نتیجه اعمال خود آن‌هاست، زیرا خداوند اراده‌ای بر ظلم به هیچ کس (ظُلْمًا لِّلْعَالَمِینَ) ندارد.