این آیات، ابتدا به بی‌ارزشی دارایی کافران در قیامت پرداخته، سپس مثلی برای اعمال آن‌ها می‌آورد و در ادامه، هشدارهای جدی و مهمی درباره‌ی خطر نفوذ و توطئه‌ی دشمنان داخلی و خارجی (به ویژه منافقان و برخی اهل کتاب) به مسلمانان می‌دهد.

این آیات را با ترجمه‌ای روان و زیبا و توضیحات کوتاه تقدیم می‌کنم:

⚠️ بی‌اثر بودن مال کافران و خطر نفوذ دشمن (آل عمران، آیات ۱۱۶ تا ۱۲۱)

﴿۱۱۶﴾ إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا لَن تُغْنِیَ عَنْهُمْ أَمْوَالُهُمْ وَلَا أَوْلَادُهُم مِّنَ اللَّهِ شَیْئًا ۖ وَأُولَٰئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ ۚ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ

ترجمه: به یقین، کسانی که کفر ورزیدند، اموالشان و فرزندانشان هرگز چیزی از عذاب خدا را از آنان دفع نخواهد کرد؛ و آنان همراهان آتش هستند و در آن جاودانه خواهند ماند.

توضیح کوتاه: این آیه، بر خلاف تصورات برخی کافران (که دنیا را معیار نجات می‌دانستند)، تأکید می‌کند که در قیامت، هیچ یک از اسباب دنیوی (مال و اولاد) قادر به نجات انسان از عذاب الهی نیست و سرنوشت آن‌ها جاودانگی در آتش است.

﴿۱۱۷﴾ مَثَلُ مَا یُنفِقُونَ فِی هَٰذِهِ الْحَیَاهِ الدُّنْیَا کَمَثَلِ رِیحٍ فِیهَا صِرٌّ أَصَابَتْ حَرْثَ قَوْمٍ ظَلَمُوا أَنفُسَهُمْ فَأَهْلَکَتْهُ ۚ وَمَا ظَلَمَهُمُ اللَّهُ وَلَٰکِنْ أَنفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ

ترجمه: مَثَل آنچه آنان [کافران] در این زندگی دنیا انفاق می‌کنند، مانند مَثَل بادی است که در آن سرمای سخت و سوزان (صِرّ) وجود دارد و به زراعت قومی که بر خود ستم کرده‌اند، برسد و آن را نابود سازد؛ و خداوند به آن‌ها ستم نکرده است، بلکه خودشان بر خویشتن ستم می‌کنند.

توضیح کوتاه: این آیه، با یک مَثَل زیبا، بی‌حاصلی اعمال نیک کافران (مانند صدقات یا کمک‌های آن‌ها) را نشان می‌دهد.

۱. سرمای سوزان (صِرّ): سرمای سخت یا تندباد سوزان، نماد کفر و نیت ناپاک است که همراه اعمال خیر آن‌ها بوده است.

۲. نابودی زراعت: کفر، مانند این تندباد، زراعت (اعمال خیر) آن‌ها را از بین می‌برد.

۳. عدل الهی: این نتیجه، ظلم از جانب خدا نیست، بلکه نتیجه‌ی ظلم خود کافران (ظَلَمُوا أَنفُسَهُمْ) است که با کفر، اعمالشان را بی‌اثر کردند.

﴿۱۱۸﴾ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا بِطَانَهً مِّن دُونِکُمْ لَا یَأْلُونَکُمْ خَبَالًا وَوَدُّوا مَا عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضَاءُ مِنْ أَفْوَاهِهِمْ وَمَا تُخْفِی صُدُورُهُمْ أَکْبَرُ ۚ قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیَاتِ ۖ إِن کُنتُمْ تَعْقِلُونَ

ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از غیر خودتان، محرم راز (بِطَانَهً) نگیرید؛ آن‌ها از هیچ تلاشی برای تباهی [و فتنه] شما فروگذار نمی‌کنند و آرزو دارند شما در رنج و سختی باشید. به یقین، نشانه‌های کینه از سخنان [و دهان] آن‌ها آشکار است، و آنچه سینه‌هایشان پنهان می‌دارد، بزرگتر است. ما نشانه‌ها را برای شما بیان کردیم، اگر تعقل کنید.

توضیح کوتاه: این آیه، هشداری حیاتی در زمینه امنیت ملی و حفظ اسرار مؤمنان است.

۱. نفی محرم راز بیگانه: مؤمنان نباید افراد غیرخودی (بِطَانَهً) را به عنوان محرم اسرار، مشاوران کلیدی یا متولیان امور خود انتخاب کنند.

۲. علت منع: دشمنان، همواره در تلاش برای ایجاد فساد و تباهی (خَبَالًا) هستند و آرزوی مشقت و سختی مؤمنان (مَا عَنِتُّمْ) را دارند.

۳. نشانه‌های آشکار: کینه و بغض آن‌ها، چه از طریق حرف‌هایشان و چه در دلشان، کاملاً مشخص است.

﴿۱۱۹﴾ هَا أَنتُمْ أُولَاءِ تُحِبُّونَهُمْ وَلَا یُحِبُّونَکُمْ وَتُؤْمِنُونَ بِالْکِتَابِ کُلِّهِ وَإِذَا لَقُوکُمْ قَالُوا آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْا عَضُّوا عَلَیْکُمُ الْأَنَامِلَ مِنَ الْغَیْظِ ۚ قُلْ مُوتُوا بِغَیْظِکُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ

ترجمه: آگاه باشید! شما آن‌ها را دوست دارید، در حالی که آن‌ها شما را دوست ندارند؛ و شما به تمام کتاب‌های آسمانی ایمان دارید [اما آن‌ها به شما و کتابتان نه]. و چون شما را ببینند، می‌گویند: «ایمان آوردیم»، ولی وقتی تنها می‌شوند، از شدت خشم [و کینه] سر انگشتان خود را به دندان می‌گزند. بگو: «در همان خشم بمیرید.» به یقین، خداوند به آنچه در سینه‌هاست، داناست.

توضیح کوتاه: این آیه، تفاوت روحی و اخلاقی میان مؤمنان و دشمنان را نشان می‌دهد.

۱. محبت یک‌طرفه: مؤمنان (به دلیل اعتقاد به وحدت انبیا) محبت دارند، اما دشمنان (به دلیل حسادت و کبر) کینه دارند.

۲. تضاد ایمان: مؤمنان به همه‌ی کتب ایمان دارند، ولی آن‌ها فقط در ظاهر ابراز ایمان می‌کنند.

۳. نشانه‌ی شدت کینه: گزیدن سرانگشتان (عَضُّوا عَلَیْکُمُ الْأَنَامِلَ) نماد نهایت خشم و غیظ پنهان دشمنان است.

۴. پاسخ قاطع: دستور به آرزوی مرگ در اثر همان خشم (مُوتُوا بِغَیْظِکُمْ) به عنوان یک نفرین توبیخی.

﴿۱۲۰﴾ إِن تَمْسَسْکُمْ حَسَنَهٌ تَسُؤْهُمْ وَإِن تُصِبْکُمْ سَیِّئَهٌ یَفْرَحُوا بِهَا ۖ وَإِن تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا لَا یَضُرُّکُمْ کَیْدُهُمْ شَیْئًا ۗ إِنَّ اللَّهَ بِمَا یَعْمَلُونَ مُحِیطٌ

ترجمه: اگر خیری به شما برسد، ناراحت می‌شوند؛ و اگر بدی به شما رسد، به آن شاد می‌شوند. و اگر شکیبایی ورزید و پرهیزکاری پیشه کنید، مکر و حیله‌ی آنان هیچ زیانی به شما نمی‌رساند؛ به یقین، خداوند به آنچه انجام می‌دهند احاطه دارد.

توضیح کوتاه: این آیه، معیار دوستی و دشمنی را معرفی می‌کند (خوشحالی از ضرر مؤمن و ناراحتی از نفع مؤمن). سپس راه مقابله با این دشمنی‌ها را بیان می‌کند:

۱. سلاح مؤثر: صبر در برابر مشکلات و آزارها، و تقوا (پرهیزکاری و اطاعت از خدا) است.

۲. نتیجه: با داشتن این دو صفت، هیچ مکر و توطئه‌ای (کَیْدُهُمْ) نمی‌تواند به مؤمنان زیان برساند، زیرا خدا بر تمام اعمال آن‌ها محیط و آگاه است.

﴿۱۲۱﴾ وَإِذْ غَدَوْتَ مِنْ أَهْلِکَ تُبَوِّئُ الْمُؤْمِنِینَ مَقَاعِدَ لِلْقِتَالِ ۗ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ

ترجمه: و [به یاد آور] زمانی را که سحرگاه، از میان خانواده‌ات بیرون رفتی تا مؤمنان را در جایگاه‌های نبرد [احد] سازماندهی کنی؛ و خداوند شنوا و داناست.

توضیح کوتاه: این آیه، آغاز وقایع جنگ احد است.

۱. سازماندهی نبرد: اشاره به تلاش پیامبر (ص) در سحرگاه برای تعیین مواضع جنگی مؤمنان، که نشانه‌ی تدبیر و رهبری ایشان است.

۲. تأکید الهی: عبارت «وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ» به این معناست که خدا شنونده‌ی سخنان پنهانی (مانند منافقان) و دانای به نیات همه‌ی افراد حاضر در صحنه نبرد است و مؤمنان باید به او اعتماد کنند.