این آیات، بلافاصله پس از نهی از ربا، به دعوت به سوی مغفرت و بهشت می‌پردازد و اوصاف کامل پرهیزکاران (متّقین) را که شامل صفات اخلاقی و روحی است، بیان می‌کند و سپس با ارائه‌ی یک درس حیاتی از قانون‌های تاریخ، به مؤمنان قوت قلب می‌دهد.

این آیات را با ترجمه‌ای روان و زیبا و توضیحات کوتاه تقدیم می‌کنم:

🏃‍♀️ شتاب به سوی مغفرت، صفات متقین و قانون تاریخ (آل عمران، آیات ۱۳۳ تا ۱۴۰)

﴿۱۳۳﴾ وَسَارِعُوا إِلَىٰ مَغْفِرَهٍ مِّن رَّبِّکُمْ وَجَنَّهٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ

ترجمه: و به سوی آمرزش پروردگارتان و بهشتی که پهنای آن [به اندازه‌ی] آسمان‌ها و زمین است، بشتابید؛ [این بهشت] برای پرهیزکاران آماده شده است.

توضیح کوتاه: این آیه، یک فرمان برای شتاب در انجام کارهای خیر است. هدف نهایی مؤمنان، رسیدن به مغفرت الهی و ورود به بهشت پهناور است. شرط ورود به این بهشت، داشتن تقوا و پرهیزکاری است.

﴿۱۳۴﴾ الَّذِینَ یُنفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ ۗ وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ

ترجمه: [پرهیزکاران] کسانی هستند که: در حال آسایش و سختی انفاق می‌کنند؛ و خشم خود را فرو می‌برند (کاظمین الغیظ)؛ و از [خطای] مردم درمی‌گذرند؛ و خداوند نیکوکاران (محسنین) را دوست دارد.

توضیح کوتاه: این آیه، سه ویژگی اخلاقی برجسته‌ی متقین را برمی‌شمرد:

۱. انفاق مداوم: انفاق نه فقط در رفاه (سرّاء)، بلکه در سختی‌ها و کمبودها (ضرّاء).

۲. کنترل خشم: فرو بردن خشم (الْغَیْظَ) و خودداری از تلافی در اوج ناراحتی.

۳. عفو و گذشت: بخشیدن کسانی که به آن‌ها ستم کرده‌اند (الْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ). این صفات، نشانه‌ی احسان است و خداوند نیکوکاران را دوست دارد.

﴿۱۳۵﴾ وَالَّذِینَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَهً أَوْ ظَلَمُوا أَنفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَمَن یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ وَلَمْ یُصِرُّوا عَلَىٰ مَا فَعَلُوا وَهُمْ یَعْلَمُونَ

ترجمه: و [پرهیزکاران] کسانی هستند که: چون مرتکب عمل زشتی شوند یا به خود ستمی کنند، [فوراً] خدا را به یاد می‌آورند و برای گناهانشان آمرزش می‌خواهند – و چه کسی جز خدا می‌تواند گناهان را بیامرزد؟ – و بر آنچه انجام داده‌اند اصرار نمی‌ورزند، در حالی که [به زشتی کار خود] آگاهند.

توضیح کوتاه: این آیه، ویژگی توبه‌کنندگان واقعی را بیان می‌کند. متقین حتی اگر گناه کنند (فَاحِشَهً یا ظَلَمُوا أَنفُسَهُمْ)،

۱. تذکر و استغفار فوری: یاد خدا می‌کنند و بلافاصله آمرزش می‌طلبند.

۲. ترک گناه: بر گناه اصرار نمی‌ورزند و آن را ادامه نمی‌دهند (لَمْ یُصِرُّوا). این شرط اصلی توبه و بازگشت به مسیر تقوا است.

﴿۱۳۶﴾ أُولَٰئِکَ جَزَاؤُهُم مَّغْفِرَهٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَجَنَّاتٌ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا ۚ وَنِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِینَ

ترجمه: پاداش این افراد، آمرزشی از جانب پروردگارشان و بهشت‌هایی است که از زیر [درختان] آن نهرها جاری است و جاودانه در آن خواهند ماند؛ و چه خوب است پاداش عمل‌کنندگان.

توضیح کوتاه: این آیه، جمع‌بندی پاداش‌های متقین و محسنین (صاحبان اوصاف ذکر شده در آیات قبل) است: آمرزش الهی و بهشت جاودانه، و این بهترین پاداش برای کسانی است که به فرمان خدا عمل می‌کنند.

﴿۱۳۷﴾ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِکُمْ سُنَنٌ فَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهُ الْمُکَذِّبِینَ

ترجمه: به یقین، پیش از شما روش‌ها [و قانون‌هایی] گذشته است؛ پس در زمین سیر کنید و بنگرید که سرانجام تکذیب‌کنندگان چگونه بوده است.

توضیح کوتاه: این آیه، آغاز یک درس تاریخ برای آرامش بخشی به مؤمنان پس از شکست احد است.

۱. سنت‌های الهی: تاریخ، دارای قوانین ثابت (سُنَنٌ) است؛ پیروزی و شکست، همیشه در جریان است.

۲. عبرت‌گیری: مؤمنان باید با سفر و مطالعه (سِیرُوا فِی الْأَرْضِ) عبرت بگیرند که عاقبت تکذیب‌کنندگان و ستمگران (مانند قوم عاد و ثمود) همیشه هلاکت بوده است.

﴿۱۳۸﴾ هَٰذَا بَیَانٌ لِّلنَّاسِ وَهُدًى وَمَوْعِظَهٌ لِّلْمُتَّقِینَ

ترجمه: این [قرآن و داستان‌های آن] بیانی روشن برای همه‌ی مردم، و هدایت و اندرزی برای پرهیزکاران است.

توضیح کوتاه: تعریف جامعی از رسالت قرآن. قرآن برای عموم مردم (لِّلنَّاسِ) بیان حقیقت است، اما تنها برای پرهیزکاران (لِّلْمُتَّقِینَ) راهنما (هدى) و پند و اندرز (مَوْعِظَهٌ) خواهد بود؛ زیرا فقط آن‌ها گوش شنوا دارند.

﴿۱۳۹﴾ وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ

ترجمه: و سستی نکنید و غمگین مباشید؛ و شما برترید (الْأَعْلَوْنَ)، اگر واقعاً ایمان داشته باشید.

توضیح کوتاه: این آیه، یک فرمان روانی و انگیزشی برای مؤمنان شکست‌خورده در احد است.

۱. منع سستی و اندوه: نهی از ضعف در تصمیم‌گیری (لَا تَهِنُوا) و ناراحتی از شکست (لَا تَحْزَنُوا).

۲. عزت مشروط: برتری و پیروزی (الْأَعْلَوْنَ) حق مسلم مسلمانان است، اما این برتری مشروط به ایمان حقیقی است.

﴿۱۴۰﴾ إِن یَمْسَسْکُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِّثْلُهُ ۚ وَتِلْکَ الْأَیَّامُ نُدَاوِلُهَا بَیْنَ النَّاسِ وَلِیَعْلَمَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَیَتَّخِذَ مِنکُمْ شُهَدَاءَ ۗ وَاللَّهُ لَا یُحِبُّ الظَّالِمِینَ

ترجمه: اگر به شما [در اُحد] جراحتی رسید، به همان قوم [کافر] نیز جراحتی مانند آن رسیده بود؛ و ما این روزها [پیروزی و شکست] را در میان مردم می‌گردانیم (نُدَاوِلُهَا)؛ و [این برای آن است] که خداوند کسانی را که واقعاً ایمان آورده‌اند، معلوم سازد و از میان شما گواهانی [شهیدانی] بگیرد؛ و خداوند ستمکاران را دوست ندارد.

توضیح کوتاه: این آیه، فلسفه شکست موقت در احد را بیان می‌کند.

۱. تسلی خاطر: مسلمانان در احد ضرر دیدند، اما در بدر کفار نیز ضرر دیدند؛ پس این قاعده همیشگی دنیاست.

۲. قانون مداوله: پیروزی و شکست، ثابت نیست و دست به دست می‌گردد (نُدَاوِلُهَا).

۳. حکمت الهی: این فراز و نشیب‌ها دو هدف مهم دارد:

* شناخت مؤمن واقعی: جدا شدن مؤمنان صادق از منافقان و سست‌باوران.

* شهادت: مقام شهادت را برای برخی از مؤمنان خالص قرار دهد.