در این بخش از سوره بقره، پس از پایان داستان آدم و حوا، به آغاز خطاب‌های مهم به بنی‌اسرائیل پرداخته می‌شود. این آیات را با ترجمه‌ای روان و زیبا و توضیحات کوتاه تقدیم می‌کنم:

🛣️ وعده هدایت و خطاب به بنی‌اسرائیل (بقره، آیات ۳۸ تا ۴۸)

﴿۳۸﴾ قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِیعًا ۖ فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُم مِّنِّی هُدًى فَمَن تَبِعَ هُدَایَ فَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ

ترجمه: گفتیم: «همگی از آن [بهشت] فرود آیید. پس هرگاه از جانب من هدایتی به شما رسید، کسانی که از هدایت من پیروی کنند، هیچ ترسی بر آنان نیست و غمگین نخواهند شد.»

توضیح کوتاه: این آیه، یک موضوع سه‌جانبه است: فرمان هبوط، وعده‌ی ارسال هدایت (کتب و پیامبران)، و تضمین آرامش ابدی (نفی خوف و حزن) برای پیروان آن هدایت. این آیه نشان می‌دهد که زندگی در زمین فرصتی برای رستگاری است.

﴿۳۹﴾ وَالَّذِینَ کَفَرُوا وَکَذَّبُوا بِآیَاتِنَا أُولَٰئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ

ترجمه: و کسانی که کفر ورزیدند و آیات ما را تکذیب کردند، آنان اهل آتشند و برای همیشه در آن جاودانه خواهند ماند.

توضیح کوتاه: این سرنوشت کسانی است که وعده‌ی هدایت الهی را رد می‌کنند. کفر (پوشاندن حقیقت) و تکذیب (انکار صریح آیات)، موجب جاودانگی در عذاب آتش می‌شود، زیرا آن‌ها عمداً مسیر سعادت را مسدود کرده‌اند.

﴿۴۰﴾ یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَأَوْفُوا بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکُمْ وَإِیَّایَ فَارْهَبُونِ

ترجمه: ای فرزندان اسرائیل! نعمت‌های مرا که بر شما ارزانی داشتم، به یاد آورید؛ و به پیمان من وفا کنید تا من نیز به پیمان شما وفا کنم؛ و تنها از من بترسید.

توضیح کوتاه: این آیه آغاز خطابات مکرر به بنی‌اسرائیل است. خطاب با تأکید بر سه نکته شروع می‌شود: ۱. یادآوری نعمت‌های بزرگ الهی (نجات از فرعون، نزول نعمت های گوناگون و…). ۲. لزوم وفای به عهد (عمل به تورات و ایمان به پیامبران بعدی) تا خداوند نیز به وعده‌ی پاداش وفادار بماند. ۳. دوری از ترس غیر خدا.

﴿۴۱﴾ وَآمِنُوا بِمَا أَنزَلْتُ مُصَدِّقًا لِّمَا مَعَکُمْ وَلَا تَکُونُوا أَوَّلَ کَافِرٍ بِهِ ۖ وَلَا تَشْتَرُوا بِآیَاتِی ثَمَنًا قَلِیلًا وَإِیَّایَ فَاتَّقُونِ

ترجمه: و به آنچه [بر محمد] نازل کرده‌ام [= قرآن] ایمان بیاورید، در حالی که تأییدکننده‌ی چیزی است که نزد شماست [= تورات]؛ و اولین کافر به آن نباشید. و آیات مرا به بهای اندکی نفروشید، و تنها از من پروا کنید.

توضیح کوتاه: دستور صریح به ایمان به قرآن داده می‌شود. قرآن نه تنها ناقض تورات نیست، بلکه آن را تأیید می‌کند. آن‌ها نباید به خاطر منافع مادی و جایگاه دنیوی (بهای اندک)، حقیقت را کتمان کنند و رهبران کفر شوند.

﴿۴۲﴾ وَلَا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَکْتُمُوا الْحَقَّ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ

ترجمه: و حق را با باطل نپوشانید و حقیقت را در حالی که می‌دانید، پنهان نسازید.

توضیح کوتاه: این آیه دو روش مهم انحراف را نهی می‌کند: ۱. تلبیس حق به باطل: پوشاندن حق با آمیختن آن با موارد نادرست و شبهات. ۲. کتمان حق: پنهان کردن صریح آنچه در کتب خود (مانند نشانه‌های پیامبر اسلام) درباره‌ی حق می‌دانستند.

﴿۴۳﴾ وَأَقِیمُوا الصَّلَاهَ وَآتُوا الزَّکَاهَ وَارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ

ترجمه: و نماز را برپا دارید، و زکات را بپردازید، و با رکوع‌کنندگان، رکوع کنید.

توضیح کوتاه: فرمان به برپایی دو رکن اساسی دین (نماز و زکات) داده می‌شود: نماز (ارتباط با خالق) و زکات (ارتباط با خلق). دستور «وارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ» بر جنبه‌ی اجتماعی عبادت و همراهی با جماعت مؤمنان تأکید می‌کند.

﴿۴۴﴾ أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنسَوْنَ أَنفُسَکُمْ وَأَنتُمْ تَتْلُونَ الْکِتَابَ ۚ أَفَلَا تَعْقِلُونَ

ترجمه: آیا مردم را به نیکی [و پاکی] فرمان می‌دهید، در حالی که خودتان را فراموش می‌کنید و کتاب [خدا] را نیز می‌خوانید؟ آیا اندیشه نمی‌کنید؟

توضیح کوتاه: این پرسشی سرزنش‌آمیز درباره‌ی علمای یهود است. بزرگترین خیانت به نفس، فراموش کردن خود در مسیر هدایت است؛ زیرا عالم بی‌عمل خود را در معرض گمراهی قرار می‌دهد. این کار نشانه‌ی فقدان تعقل و اندیشه است.

﴿۴۵﴾ وَاسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاهِ ۚ وَإِنَّهَا لَکَبِیرَهٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِینَ

ترجمه: و از صبر و نماز یاری بجویید؛ و البته این کار بسیار سنگین و دشوار است، مگر بر خاشعان.

توضیح کوتاه: برای مقابله با دشواری‌های زندگی، دو نیروی درونی و بیرونی معرفی می‌شود: صبر (مقاومت و بردباری درونی) و نماز (تکیه‌گاه بیرونی و ارتباط با قدرت مطلق). این تکیه‌گاه روحی تنها برای کسانی آسان است که در برابر عظمت خدا خشوع و فروتنی دارند.

﴿۴۶﴾ الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلَاقُو رَبِّهِمْ وَأَنَّهُمْ إِلَیْهِ رَاجِعُونَ

ترجمه: همان کسانی که یقین دارند پروردگار خود را ملاقات خواهند کرد و به سوی او باز خواهند گشت.

توضیح کوتاه: این آیه خاشعان را معرفی می‌کند: کسانی که اعتقاد قوی به معاد و ملاقات پروردگار دارند. این باور عمیق، سختی‌های صبر و نماز را آسان می‌کند، زیرا پاداش نهایی را در نظر می‌آورند.

﴿۴۷﴾ یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَأَنِّی فَضَّلْتُکُمْ عَلَى الْعَالَمِینَ

ترجمه: ای فرزندان اسرائیل! نعمت‌های مرا که بر شما ارزانی داشتم و اینکه شما را بر جهانیان برتری دادم، به یاد آورید.

توضیح کوتاه: تکرار یادآوری نعمت‌ها و برتری نسبی (در مقطعی از تاریخ) برای جلب توجه آن‌ها به شکرگزاری و قبول دعوت جدید (اسلام) است. این برتری دائم و مطلق نبود و مشروط به حفظ تقوا و پیمان‌های الهی بود.

﴿۴۸﴾ وَاتَّقُوا یَوْمًا لَّا تَجْزِی نَفْسٌ عَن نَّفْسٍ شَیْئًا وَلَا یُقْبَلُ مِنْهَا شَفَاعَهٌ وَلَا یُؤْخَذُ مِنْهَا عَدْلٌ وَلَا هُمْ یُنصَرُونَ

ترجمه: و بترسید از روزی که هیچ‌کس چیزی از عذاب را از دیگری دفع نمی‌کند و از کسی شفاعتی پذیرفته نمی‌شود و مالی به عنوان فدیه و جایگزین گرفته نخواهد شد و کسی یاری نمی‌شود.

توضیح کوتاه: این آیه با توصیف قاطع روز قیامت، به تمامی باورهای غلط مبنی بر نجات با واسطه یا پرداخت فدیه (فدیه) پایان می‌دهد. در آن روز، نجات تنها با عمل صالح و شایستگی فردی ممکن است و هیچ عامل خارجی‌ای برای جبران کفر و گناه، کارساز نخواهد بود.