این آیات، پیمانی را که خداوند از اهل کتاب گرفت، برملا می‌کند، در مورد عواقب تظاهر و خودستایی هشدار می‌دهد و با ارائه‌ی تصویری زیبا از تفکر و دعای خردمندان (أُولِی الْأَلْبَابِ)، بخش پایانی سوره آل عمران را تشکیل می‌دهد.

این آیات را با ترجمه‌ای روان و زیبا و توضیحات کوتاه تقدیم می‌کنم:

📚 پیمان الهی، خردمندان و دعای رستگاری (آل عمران، آیات ۱۸۷ تا ۱۹۴)

﴿۱۸۷﴾ وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ لَتُبَیِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَلَا تَکْتُمُونَهُ فَنَبَذُوهُ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ وَاشْتَرَوْا بِهِ ثَمَنًا قَلِیلًا ۖ فَبِئْسَ مَا یَشْتَرُونَ

ترجمه: و [به یاد آورید] هنگامی که خداوند از کسانی که به آنان کتاب [آسمانی] داده شده بود، پیمان گرفت که آن را برای مردم به روشنی بیان کنید و هرگز کتمان نکنید؛ اما آنان آن پیمان را پشت سر انداختند و به بهای اندکی فروختند؛ پس چه بد است آنچه می‌خرند.

توضیح کوتاه: این آیه، نقض عهد اهل کتاب را بیان می‌کند. آن‌ها موظف بودند حقایق کتب آسمانی (مانند اوصاف پیامبر اسلام) را آشکار کنند، اما به دلیل منافع دنیوی (ثَمَنًا قَلِیلًا)، آن را کتمان کردند و به آن پیمان پشت پا زدند.

﴿۱۸۸﴾ لَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ یَفْرَحُونَ بِمَا أَتَوا وَّیُحِبُّونَ أَن یُحْمَدُوا بِمَا لَمْ یَفْعَلُوا فَلَا تَحْسَبَنَّهُم بِمَفَازَهٍ مِّنَ الْعَذَابِ ۖ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ

ترجمه: گمان مبر کسانی که به آنچه انجام داده‌اند خوشحالند و دوست دارند به خاطر کارهایی که انجام نداده‌اند، مورد ستایش قرار گیرند، [چنین کسانی] گمان مبر از عذاب رهایی یابند؛ و برای آن‌ها عذابی دردناک خواهد بود.

توضیح کوتاه: این آیه، هشدار به تظاهرکنندگان و متکبران (چه در میان اهل کتاب و چه مسلمانان) است. آن‌ها از دو جهت دچار مشکل هستند:

۱. خودپسندی: شادمانی به خاطر کارهای ناچیز و کم.

۲. ریا و خودستایی: علاقه شدید به ستایش شدن به خاطر کارهایی که اصلاً انجام نداده‌اند.

خداوند می‌فرماید این افراد از عذاب رهایی ندارند.

﴿۱۸۹﴾ وَلِلَّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۗ وَاللَّهُ عَلَىٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ

ترجمه: و حکومت آسمان‌ها و زمین تنها از آنِ خداست؛ و خداوند بر هر کاری تواناست.

توضیح کوتاه: این آیه، یک اصل توحیدی را بیان می‌کند. مالکیت و حاکمیت مطلق بر هستی، منحصر به خداست. این آیه مقدمه‌ای است برای تفکر در آفرینش.

﴿۱۹۰﴾ إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ لَآیَاتٍ لِّأُولِی الْأَلْبَابِ

ترجمه: به یقین، در آفرینش آسمان‌ها و زمین و آمد و شد شب و روز، نشانه‌هایی است برای خردمندان (أُولِی الْأَلْبَابِ).

توضیح کوتاه: دعوت به جهان‌بینی توحیدی و تعقل. نظام شگفت‌انگیز هستی (خلق سماوات و الارض) و تغییرات منظم (اختلاف اللیل و النهار) دلیل واضحی بر حکمت و قدرت خالق است، اما تنها کسانی این نشانه‌ها را درک می‌کنند که دارای عقل سلیم و خرد ناب (أُولِی الْأَلْبَابِ) باشند.

﴿۱۹۱﴾ الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىٰ جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَٰذَا بَاطِلًا سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ

ترجمه: [خردمندان] کسانی هستند که: خدا را در حال ایستاده، نشسته و بر پهلو آرمیده یاد می‌کنند و در آفرینش آسمان‌ها و زمین می‌اندیشند [و می‌گویند:] «پروردگارا! این [جهان با عظمت] را بیهوده نیافریده‌ای! تو منزّهی [از کار باطل]؛ پس ما را از عذاب آتش حفظ کن.»

توضیح کوتاه: این آیه، روش زندگی خردمندان را بیان می‌کند.

۱. ذکر دائم: آن‌ها در همه حال (قیام، قعود، اضطجاع) به یاد خدا هستند.

۲. تفکر عمیق: تفکر آن‌ها در آفرینش، نتیجه‌بخش است.

۳. نتیجه تفکر و دعا: تفکر به آن‌ها می‌فهماند که خلقت عبث نیست (مَا خَلَقْتَ هَٰذَا بَاطِلًا) و این آگاهی، آن‌ها را به سوی طلب نجات از عذاب می‌کشاند.

﴿۱۹۲﴾ رَبَّنَا إِنَّکَ مَن تُدْخِلِ النَّارَ فَقَدْ أَخْزَیْتَهُ ۖ وَمَا لِلظَّالِمِینَ مِنْ أَنصَارٍ

ترجمه: «پروردگارا! تو هر کس را که وارد آتش کنی، قطعاً او را خوار و رسوا ساخته‌ای؛ و برای ستمکاران هیچ یاوری نیست.»

توضیح کوتاه: ادامه دعای خردمندان. این دعا از سر درک عظمت عذاب جهنم است. رسوایی و خواری (أَخْزَیْتَهُ) از خود عذاب دردناک‌تر است و در آنجا هیچ دوست و یاوری برای نجات ستمکاران وجود ندارد.

﴿۱۹۳﴾ رَّبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِیًا یُنَادِی لِلْإِیمَانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّکُمْ فَآمَنَّا ۚ رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَکَفِّرْ عَنَّا سَیِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الْأَبْرَارِ

ترجمه: «پروردگارا! ما ندادهنده‌ای را شنیدیم که به ایمان فرا می‌خواند که به پروردگارتان ایمان آورید، پس ما ایمان آوردیم؛ پروردگارا! پس گناهان ما را بیامرز، و بدی‌های ما را بپوشان، و ما را در زمره‌ی نیکوکاران (اَبرار) بمیران.»

توضیح کوتاه: این دعا، اعتراف به پذیرش دعوت پیامبر (ص) به سوی ایمان است. آن‌ها ایمان خود را به عنوان مقدمه‌ی طلب آمرزش (مغفرت ذنوب)، پوشاندن بدی‌ها (تکفیر سیئات) و قرار گرفتن در جمع نیکوکاران (مَعَ الْأَبْرَارِ) در هنگام مرگ قرار می‌دهند.

﴿۱۹۴﴾ رَبَّنَا وَآتِنَا مَا وَعَدتَّنَا عَلَىٰ رُسُلِکَ وَلَا تُخْزِنَا یَوْمَ الْقِیَامَهِ ۗ إِنَّکَ لَا تُخْلِفُ الْمِیعَادَ

ترجمه: «پروردگارا! و آنچه را که به وسیله‌ی پیامبرانت به ما وعده دادی، به ما عطا کن، و در روز قیامت ما را رسوا مساز؛ زیرا تو هرگز در وعده‌ی خود تخلف نمی‌کنی.»

توضیح کوتاه: آخرین قسمت از دعای خردمندان، طلب تحقق وعده‌های الهی است (پاداش‌های دنیوی و اخروی) که از طریق رسولان ابلاغ شده است. همچنین از رسوایی در قیامت (خُزْنَا) به خدا پناه می‌برند و دعا را با اعتراف به قطعیت وعده‌ی الهی (لَا تُخْلِفُ الْمِیعَادَ) به پایان می‌رسانند.