این آیات، پاسخ پروردگار به دعای خردمندان (أُولِی الْأَلْبَابِ) را بیان می‌کند و سوره آل عمران را با یک نتیجه‌گیری جامع در مورد پاداش اعمال، بی‌ارزشی رفاه کافران، و یک فرمان نهایی به مؤمنان در مورد صبر و استقامت به پایان می‌رساند.

این آیات را با ترجمه‌ای روان و زیبا و توضیحات کوتاه تقدیم می‌کنم:

🤲 پاسخ به دعا، پاداش‌ها و فرمان نهایی سوره (آل عمران، آیات ۱۹۵ تا ۲۰۰)

﴿۱۹۵﴾ فَاسْتَجَابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّی لَا أُضِیعُ عَمَلَ عَامِلٍ مِّنکُم مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَىٰ ۖ بَعْضُکُم مِّن بَعْضٍ ۖ فَالَّذِینَ هَاجَرُوا وَأُخْرِجُوا مِن دِیَارِهِمْ وَأُوذُوا فِی سَبِیلِی وَقَاتَلُوا وَقُتِلُوا لَأُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَلَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ ثَوَابًا مِّنْ عِندِ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ عِندَهُ حُسْنُ الثَّوَابِ

ترجمه: پس پروردگارشان دعای آن‌ها را اجابت کرد [و فرمود:] من هرگز عمل هیچ عمل‌کننده‌ای از شما، چه مرد و چه زن، را ضایع نخواهم کرد؛ همه‌ی شما از یکدیگرید [و از نظر پاداش تفاوتی ندارید]. پس کسانی که هجرت کردند و از خانه‌هایشان بیرون رانده شدند و در راه من آزار دیدند و جنگیدند و کشته شدند، قطعاً بدی‌هایشان را از آن‌ها می‌زدایم و آن‌ها را به باغ‌هایی [بهشتی] وارد می‌کنم که نهرها از زیر [درختان] آن جاری است، به عنوان پاداشی از جانب خدا؛ و بهترین پاداش نزد خداست.

توضیح کوتاه: این آیه، اجابت جامع پروردگار به دعای خردمندان است:

۱. تساوی پاداش: در نزد خدا، جنسیت (ذَکَرٍ أَوْ أُنثَىٰ) تأثیری در ارزش عمل ندارد.

۲. معیار پاداش: خدا بر اساس ۵ عمل جهادی، پاداش ویژه می‌دهد: هجرت، اخراج از وطن، آزار دیدن، جهاد و شهادت (قَاتَلُوا وَقُتِلُوا).

۳. نتیجه: پاک شدن گناهان (تکفیر سیئات) و ورود به بهشت. این پاداش، بهترین پاداش‌هاست.

﴿۱۹۶﴾ لَا یَغُرَّنَّکَ تَقَلُّبُ الَّذِینَ کَفَرُوا فِی الْبِلَادِ

ترجمه: تحرّک و رفت و آمدِ شادمانه‌ی کافران در شهرها [و کشورها برای تجارت و بهره‌مندی]، تو را نفریبد.

توضیح کوتاه: نهی از فریب خوردن از ظاهر دنیوی کافران (مانند موفقیت‌های تجاری یا قدرت سیاسی). این رفاه و آسایش موقتی، نباید باعث سستی مؤمنان یا گمان بر صحت راه آن‌ها شود.

﴿۱۹۷﴾ مَتَاعٌ قَلِیلٌ ثُمَّ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ ۚ وَبِئْسَ الْمِهَادُ

ترجمه: [این رفاه] برخورداری اندکی است؛ سپس جایگاهشان جهنم خواهد بود؛ و چه بد جایگاهی است آن [آتش].

توضیح کوتاه: تبیین بی‌ارزشی نعمت‌های دنیوی کافران. این بهره‌مندی، بسیار ناچیز و کوتاه (مَتَاعٌ قَلِیلٌ) است و به جهنم منتهی می‌شود؛ جهنمی که بدترین جایگاه برای استراحت و آرامش است (بِئْسَ الْمِهَادُ).

﴿۱۹۸﴾ لَٰکِنِ الَّذِینَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا نُزُلًا مِّنْ عِندِ اللَّهِ ۗ وَمَا عِندَ اللَّهِ خَیْرٌ لِّلْأَبْرَارِ

ترجمه: اما کسانی که از پروردگارشان پروا کردند، برای آنان باغ‌هایی است که نهرها از زیر [درختان] آن جاری است، در آن جاودانه خواهند بود، به عنوان پذیرایی [و جایگاه] از جانب خدا؛ و آنچه نزد خداست، برای نیکوکاران (اَبرار) بهتر است.

توضیح کوتاه: در مقابل رفاه اندک کافران، پاداش متقین، بهشت جاویدان و گوارایی است که به عنوان میزبانی و پذیرایی ویژه (نُزُلًا مِّنْ عِندِ اللَّهِ) از سوی خدا به آن‌ها تقدیم می‌شود. ارزش این پاداش، بسی بیشتر از هر آنچه در دنیا است.

﴿۱۹۹﴾ وَإِنَّ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ لَمَن یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَمَا أُنزِلَ إِلَیْکُمْ وَمَا أُنزِلَ إِلَیْهِمْ خَاشِعِینَ لِلَّهِ لَا یَشْتَرُونَ بِآیَاتِ اللَّهِ ثَمَنًا قَلِیلًا ۗ أُولَٰئِکَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ سَرِیعُ الْحِسَابِ

ترجمه: و به یقین، برخی از اهل کتاب کسانی هستند که به خدا، و آنچه بر شما نازل شده، و آنچه بر خودشان نازل گردیده است، ایمان می‌آورند؛ در حالی که در برابر خدا خاشع‌اند و آیات خدا را به بهای ناچیزی نمی‌فروشند؛ آنان پاداش خود را نزد پروردگارشان خواهند داشت؛ به یقین، خداوند سریع‌الحساب است.

توضیح کوتاه: این آیه، یک استثناء مهم در مورد اهل کتاب دارد. نه همه‌ی آن‌ها، بلکه برخی از آن‌ها به حقایق اذعان دارند و دارای ایمان کامل و صحیح هستند:

۱. ایمان به همه: آن‌ها به تمام کتب آسمانی (کتب خودشان و قرآن) ایمان دارند.

۲. خضوع و دوری از دنیاطلبی: با خشوع در برابر خدا، هرگز دین را به دنیای ناچیز (ثَمَنًا قَلِیلًا) نمی‌فروشند.

۳. پاداش قطعی: پاداش آن‌ها محفوظ است و محاسبه‌گر سریع (سَرِیعُ الْحِسَابِ) به اعمالشان رسیدگی می‌کند.

﴿۲۰۰﴾ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ

ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! [در برابر مصائب] صبر پیشه کنید، و [در برابر دشمن] پایدار و استوار باشید، و از مرزها پاسداری کنید [مرابطه]، و از خدا پروا کنید، باشد که رستگار شوید.

توضیح کوتاه: این آیه، فرمان نهایی و چکیده‌ی سوره آل عمران و راهکار رستگاری است. رستگاری (فلاح) در گروی چند اصل حیاتی است:

۱. صبر: استقامت درونی در برابر وسوسه و معصیت.

۲. مصابره: پایداری در رقابت با دشمنان در میدان نبرد و استقامت بیشتر از آن‌ها.

۳. مرابطه: آمادگی و حفاظت از مرزهای عقیدتی، روحی و جغرافیایی جامعه اسلامی.

۴. تقوا: رعایت پرهیزکاری در تمام امور.

پایان سوره آل عمران