این آیات، قوانین الهی مربوط به ارث (میراث) را شرح می‌دهد و همچنین مجدداً در مورد حقوق یتیمان و مسئولیت سرپرستان، هشدارها و دستورات مهمی صادر می‌کند.

این آیات را با ترجمه‌ای روان و زیبا و توضیحات کوتاه تقدیم می‌کنم:

⚖️ حقوق میراث، انصاف در تقسیم و سهم فرزندان (نساء، آیات ۷ تا ۱۱)

﴿۷﴾ لِّلرِّجَالِ نَصِیبٌ مِّمَّا تَرَکَ الْوَالِدَانِ وَالْأَقْرَبُونَ وَلِلنِّسَاءِ نَصِیبٌ مِّمَّا تَرَکَ الْوَالِدَانِ وَالْأَقْرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ کَثُرَ ۚ نَصِیبًا مَّفْرُوضًا

ترجمه: برای مردان بهره‌ای است از آنچه پدر و مادر و خویشاوندان بر جای گذاشته‌اند، و برای زنان نیز بهره‌ای است از آنچه پدر و مادر و خویشاوندان بر جای گذاشته‌اند، چه مال کم باشد و چه زیاد؛ این سهمی است تعیین‌شده و واجب.

توضیح کوتاه: این آیه، اصل حق ارث برای زنان را تثبیت می‌کند. در دوران جاهلیت، زنان و کودکان ارث نمی‌بردند. اسلام این اصل را مقرر کرد که هم مردان و هم زنان، بدون توجه به کمیت مال (قَلَّ مِنْهُ أَوْ کَثُرَ)، سهم مشخصی (نَصِیبًا مَّفْرُوضًا) دارند.

﴿۸﴾ وَإِذَا حَضَرَ الْقِسْمَهَ أُولُو الْقُرْبَىٰ وَالْیَتَامَىٰ وَالْمَسَاکِینُ فَارْزُقُوهُم مِّنْهُ وَقُولُوا لَهُمْ قَوْلًا مَّعْرُوفًا

ترجمه: و هنگامی که خویشاوندان [غیر وارث] و یتیمان و بینوایان در هنگام تقسیم [ارث] حاضر شدند، پس چیزی از آن [ارث] به ایشان بدهید و با آنان سخنی شایسته و پسندیده بگویید.

توضیح کوتاه: این آیه، به اخلاق تقسیم ارث می‌پردازد. اگر هنگام تقسیم مال، کسانی از خویشاوندان که سهمی از ارث ندارند (اُولُو الْقُرْبَىٰ) یا یتیمان و مساکین حضور داشتند، مستحب است یا در صورت نیاز، لازم است که از مال (قبل از تقسیم یا از سهم خود) به آن‌ها چیزی داده شود (فَارْزُقُوهُم مِّنْهُ) و با آن‌ها با نرمی و احترام برخورد شود.

﴿۹﴾ وَلْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّهً ضِعَافًا خَافُوا عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللَّهَ وَلْیَقُولُوا قَوْلًا سَدِیدًا

ترجمه: و باید کسانی [در هنگام وصیت یا برخورد با اموال یتیمان] بترسند که اگر خودشان فرزندان ناتوانی از خود بر جای بگذارند، بر آنان بیمناک می‌شوند؛ پس باید از خدا پروا کنند و سخنی استوار و درست بگویند.

توضیح کوتاه: این آیه، یک هشدار اخلاقی و نفسی به سرپرستان و وصی‌هاست. خدا از آن‌ها می‌خواهد که با یتیمان همان‌گونه رفتار کنند که دوست دارند با فرزندان ضعیف و ناتوان خودشان پس از مرگ رفتار شود. این امر مستلزم تقوای الهی و گفتار محکم و عادلانه (قَوْلًا سَدِیدًا) است.

﴿۱۰﴾ إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَىٰ ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا ۖ وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا

ترجمه: به یقین، کسانی که اموال یتیمان را به ستم می‌خورند، جز این نیست که آتش در شکم‌های خود فرو می‌برند؛ و به زودی در آتش برافروخته [جهنم] خواهند سوخت.

توضیح کوتاه: این آیه، مجازات وحشتناک یتیم‌خواری را بیان می‌کند. مصرف مال یتیم، معادل خوردن آتش است که نتیجه قطعی آن، ورود به آتش سوزان جهنم (سَعِیرًا) است. این تأکیدی بر حرمت شدید مال یتیم است.

﴿۱۱﴾ یُوصِیکُمُ اللَّهُ فِی أَوْلَادِکُمْ ۖ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنثَیَیْنِ ۚ فَإِن کُنَّ نِسَاءً فَوْقَ اثْنَتَیْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَکَ ۖ وَإِن کَانَتْ وَاحِدَهً فَلَهَا النِّصْفُ ۚ وَلِأَبَوَیْهِ لِکُلِّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَکَ إِن کَانَ لَهُ وَلَدٌ ۚ فَإِن لَّمْ یَکُن لَّهُ وَلَدٌ وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَلِأُمِّهِ الثُّلُثُ ۚ فَإِن کَانَ لَهُ إِخْوَهٌ فَلِأُمِّهِ السُّدُسُ ۚ مِن بَعْدِ وَصِیَّهٍ یُوصِی بِهَا أَوْ دَیْنٍ ۗ آبَاؤُکُمْ وَأَبْنَاؤُکُمْ لَا تَدْرُونَ أَیُّهُمْ أَقْرَبُ لَکُمْ نَفْعًا ۚ فَرِیضَهً مِّنَ اللَّهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلِیمًا حَکِیمًا

ترجمه: خداوند درباره‌ی [تقسیم ارث] فرزندانتان به شما سفارش می‌کند که: سهم پسر، برابر سهم دو دختر است؛ و اگر دختران [وارث] بیش از دو نفر باشند، دو سومِ تمام ترکه از آنِ آن‌هاست؛ و اگر تنها یک دختر باشد، نصف ترکه از آنِ اوست؛ و برای پدر و مادر [متوفی]، هر کدام یک ششمِ [ترکه] است، در صورتی که [متوفی] فرزندی داشته باشد؛ و اگر فرزندی نداشته باشد و تنها پدر و مادر از او ارث ببرند، سهم مادر یک سوم است؛ و اگر برای [متوفی] برادرانی باشد، سهم مادر یک ششم است؛ [همه این تقسیمات] بعد از اجرای وصیتی است که [متوفی] کرده یا پرداخت بدهی اوست؛ شما نمی‌دانید که کدام یک از پدران یا فرزندانتان برای شما سودمندترند؛ این فریضه‌ای واجب از سوی خداست؛ به یقین، خداوند دانا و حکیم است.

توضیح کوتاه: این آیه، مهم‌ترین و اولین قانون میراث (احکام اولاد و والدین) را تعیین می‌کند.

۱. قاعده فرزندان: سهم پسر دو برابر سهم دختر (لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنثَیَیْنِ) است. (حکمت این تفاوت در تکلیف مالی مردان به تأمین نفقه است).

۲. سهم دختران: اگر دختران بیش از دو نفر بودند: دو سوم، و اگر یکی بود: یک دوم.

۳. سهم والدین: با وجود فرزند، هر یک از والدین یک ششم می‌برند. اگر متوفی فرزند نداشت، مادر یک سوم می‌برد.

۴. تقدم وصیت و دین: اجرای تمام این تقسیمات، پس از کسر بدهی و اجرای وصیت است.

۵. حکمت تقسیم: مردم به دلیل ناآگاهی از منافع واقعی، نمی‌توانند بهتر از خدا تقسیم کنند. این حکم فریضه‌ای واجب و محکم (فَرِیضَهً مِّنَ اللَّهِ) است که ناشی از علم و حکمت الهی است.