این آیات، اصول اعتقادی اسلام را که بر ایمان به همه‌ی انبیا استوار است، بیان می‌کند و سپس به عاقبت شوم کسانی می‌پردازد که پس از شناخت حق، از آن باز می‌گردند و بر کفر خود می‌افزایند.

این آیات را با ترجمه‌ای روان و زیبا و توضیحات کوتاه تقدیم می‌کنم:

🕊️ وحدت انبیا، انحصار اسلام و عاقبت مرتدین (آل عمران، آیات ۸۴ تا ۹۱)

﴿۸۴﴾ قُلْ آمَنَّا بِاللَّهِ وَمَا أُنزِلَ عَلَیْنَا وَمَا أُنزِلَ عَلَىٰ إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ وَإِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطِ وَمَا أُوتِیَ مُوسَىٰ وَعِیسَىٰ وَالنَّبِیُّونَ مِن رَّبِّهِمْ لَا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِّنْهُمْ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ

ترجمه: بگو: «به خدا ایمان آوردیم و به آنچه بر ما و آنچه بر ابراهیم، اسماعیل، اسحاق، یعقوب و نوادگان [= اسباط] نازل شده، و همچنین به آنچه به موسی، عیسی و دیگر پیامبران از سوی پروردگارشان داده شده، ایمان آوردیم. میان هیچ‌یک از آنان فرقی نمی‌گذاریم و ما [فقط] در برابر او تسلیم هستیم.»

توضیح کوتاه: این آیه، منشوری از ایمان جامع اسلامی است.

۱. ایمان واحد: مسلمانان موظف به ایمان به تمام انبیای بزرگ الهی (از جمله ابراهیم، خاندان او، موسی و عیسی) هستند.

۲. وحدت نبوت: مسلمانان هیچ تفاوتی میان فرستادگان الهی نمی‌گذارند (لَا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِّنْهُمْ)، بر خلاف اهل کتاب که برخی انبیا را پذیرفته و برخی را انکار یا تحریف کردند.

۳. تسلیم مطلق: تأکید مجدد بر اینکه هدف نهایی، تسلیم کامل در برابر خداست (مُسْلِمُونَ).

﴿۸۵﴾ وَمَن یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلَامِ دِینًا فَلَن یُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِی الْآخِرَهِ مِنَ الْخَاسِرِینَ

ترجمه: و هر کس دینی غیر از اسلام [= تسلیم خالصانه در برابر خدا] انتخاب کند، هرگز از او پذیرفته نخواهد شد، و او در آخرت از زیانکاران خواهد بود.

توضیح کوتاه: این آیه، اصل انحصار دین مقبول الهی را بیان می‌کند. منظور از اسلام در اینجا، همان مفهوم عام «تسلیم و انقیاد مطلق در برابر فرمان الهی» است که پیام همه‌ی پیامبران بوده است. در عصر بعثت پیامبر خاتم (ص)، تنها مصداق این تسلیم، شریعت ایشان است؛ هر راه دیگری در نهایت موجب زیانکاری (خاسِرِینَ) می‌شود.

﴿۸۶﴾ کَیْفَ یَهْدِی اللَّهُ قَوْمًا کَفَرُوا بَعْدَ إِیمَانِهِمْ وَشَهِدُوا أَنَّ الرَّسُولَ حَقٌّ وَجَاءَهُمُ الْبَیِّنَاتُ ۚ وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ

ترجمه: چگونه ممکن است خداوند قومی را هدایت کند که پس از ایمانشان، کافر شدند، در حالی که گواهی دادند که این پیامبر حق است و دلایل روشن [معجزات] برایشان آمد؟ و خداوند قوم ستمکار را هدایت نمی‌کند.

توضیح کوتاه: این آیه، به حال مرتدان و کسانی که پس از علم و یقین به حق، از آن روی برمی‌گردانند، اشاره دارد.

۱. استبعاد هدایت: هدایت نشدن این افراد، نه به دلیل بخل خدا، بلکه به خاطر گناه خودشان است، زیرا آن‌ها پس از مشاهده‌ی دلایل روشن (الْبَیِّنَاتُ) و اعتراف به حقانیت (شَهِدُوا)، کفر ورزیدند.

۲. ظلم به نفس: این کار، مصداق بارز ظلم به خویشتن است و خداوند سنتش بر این است که ظالمان را هدایت نکند.

﴿۸۷﴾ أُولَٰئِکَ جَزَاؤُهُمْ أَنَّ عَلَیْهِمْ لَعْنَهَ اللَّهِ وَالْمَلَائِکَهِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ

ترجمه: سزای آنان این است که لعنت خدا، فرشتگان و همه‌ی مردم بر آن‌ها باد.

توضیح کوتاه: مجازات کسانی که پس از یقین کافر می‌شوند، لعنت و دوری از رحمت خدا، و همچنین دوری از رحمت و دعای خیر فرشتگان و حتی مؤمنان (ناسِ أَجْمَعِینَ) است.

﴿۸۸﴾ خَالِدِینَ فِیهَا لَا یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلَا هُمْ یُنظَرُونَ

ترجمه: جاودانه در آن [لعنت و عذاب] خواهند ماند؛ نه عذاب از آن‌ها تخفیف می‌یابد و نه به آن‌ها مهلت داده می‌شود.

توضیح کوتاه: بیان ابدی بودن (خَالِدِینَ) و شدت عذاب مرتدان و کافرانِ با علم. این مجازات، مطلق و بدون هیچ‌گونه تخفیف (لَا یُخَفَّفُ) یا مهلت (لَا هُمْ یُنظَرُونَ) است.

﴿۸۹﴾ إِلَّا الَّذِینَ تَابُوا مِن بَعْدِ ذَٰلِکَ وَأَصْلَحُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ

ترجمه: مگر کسانی که پس از آن [کفر و ارتداد] توبه کنند و [اعمال خود را] اصلاح نمایند؛ در این صورت، خداوند آمرزنده و مهربان است.

توضیح کوتاه: این آیه، باب توبه و بازگشت را حتی برای مرتدان و کافران گشوده نگه می‌دارد. شرط پذیرش توبه، علاوه بر پشیمانی قلبی، اصلاح عملی (أَصْلَحُوا) و جبران مافات است، و در این صورت، غفران و رحمت الهی شامل حالشان می‌شود.

﴿۹۰﴾ إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بَعْدَ إِیمَانِهِمْ ثُمَّ ازْدَادُوا کُفْرًا لَّن تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ وَأُولَٰئِکَ هُمُ الضَّالُّونَ

ترجمه: به یقین کسانی که پس از ایمانشان کافر شدند، سپس بر کفر خود افزودند، هرگز توبه‌شان پذیرفته نخواهد شد، و آنان همان گمراهان هستند.

توضیح کوتاه: این آیه، استثنایی بر توبه‌ی مرتدان آیه قبل است. مرتدانی که نه تنها توبه نمی‌کنند، بلکه بر کفر خود می‌افزایند (ازدادوا کفراً)، توبه‌شان پذیرفته نخواهد شد. طبق تفاسیر، این عدم قبولی توبه می‌تواند به معنای عدم توفیق در توبه در آستانه‌ی مرگ یا نپذیرفتن توبه‌ی زبانی بدون اصلاح عمل باشد.

﴿۹۱﴾ إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَمَاتُوا وَهُمْ کُفَّارٌ فَلَن یُقْبَلَ مِنْ أَحَدِهِم مِّلْءُ الْأَرْضِ ذَهَبًا وَلَوِ افْتَدَىٰ بِهِ ۗ أُولَٰئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ وَمَا لَهُم مِّن نَّاصِرِینَ

ترجمه: به یقین کسانی که کافر شدند و در حال کفر از دنیا رفتند، اگر [برای نجات] تمام زمین را پر از طلا کنند و بخواهند آن را به فدیه دهند، از هیچ‌یک از آنان پذیرفته نخواهد شد. آنان عذابی دردناک خواهند داشت و هیچ یاوری برای آن‌ها نخواهد بود.

توضیح کوتاه: این آیه، حکم قطعی کسانی را که با کفر از دنیا می‌روند، بیان می‌کند.

۱. نفی فدیه: هیچ فدیه و کفاره‌ای، حتی اگر معادل تمام طلای روی زمین باشد (مِّلْءُ الْأَرْضِ ذَهَبًا)، در قیامت پذیرفته نمی‌شود.

۲. عذاب و ناامیدی: عذاب دردناک و محرومیت مطلق از هرگونه شفاعت و یاری، سرنوشت نهایی آن‌هاست.