این بخش از سوره بقره، ادامه مسائل فقهی و اجتماعی است و احکام مربوط به یتیمان، ازدواج با مشرکان و احکام زناشویی (حیض و مباشرت) را بیان می‌کند و در پایان، به موضوع سوگند به نام خدا می‌پردازد. این آیات را با ترجمه‌ای روان و زیبا و توضیحات کوتاه تقدیم می‌کنم:

👨‍👩‍👧‍👦 احکام یتیمان، نکاح با مشرکان و مسائل زناشویی (بقره، آیات ۲۲۰ تا ۲۲۴)

﴿۲۲۰﴾ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَهِ ۗ وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الْیَتَامَىٰ ۖ قُلْ إِصْلَاحٌ لَّهُمْ خَیْرٌ ۖ وَإِن تُخَالِطُوهُمْ فَإِخْوَانُکُمْ ۚ وَاللَّهُ یَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ ۚ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَأَعْنَتَکُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ

ترجمه: [درباره‌ی خیر و شر] در دنیا و آخرت [تفکر کنید]. و از تو درباره‌ی یتیمان می‌پرسند. بگو: «اصلاح امور آن‌ها، بهتر است.» و اگر با آن‌ها [در زندگی و مال] آمیخته شوید [و اموالشان را با خود درآمیزید]، آن‌ها برادران شما هستند. و خداوند مفسد (تخریب‌کننده) را از مُصلح (اصلاح‌کننده) باز می‌شناسد. و اگر خدا می‌خواست، قطعاً کار را بر شما سخت می‌گرفت. به یقین، خداوند توانمند مطلق (عَزیزٌ) و حکیم است.

توضیح کوتاه: این آیه، به یکی از نگرانی‌های مسلمانان درباره‌ی تعامل با اموال یتیمان پاسخ می‌دهد. پس از تشدید احکام حفظ مال یتیم، برخی برای دوری از خطا، خود را از آنان کاملاً جدا کردند. خداوند تأکید می‌کند که هدف اصلی، اصلاح و نفع یتیم است (خَیْرٌ). آمیزش (مخالطت) اموال یتیم با اموال خودتان، اگر به قصد اصلاح و نه فساد باشد، به دلیل رابطه‌ی برادری اشکالی ندارد. این حکم، از رحمت خداست (لَأَعْنَتَکُمْ).

﴿۲۲۱﴾ وَلَا تَنکِحُوا الْمُشْرِکَاتِ حَتَّىٰ یُؤْمِنَّ ۚ وَلَأَمَهٌ مُّؤْمِنَهٌ خَیْرٌ مِّن مُّشْرِکَهٍ وَلَوْ أَعْجَبَتْکُمْ ۗ وَلَا تُنکِحُوا الْمُشْرِکِینَ حَتَّىٰ یُؤْمِنُوا ۚ وَلَعَبْدٌ مُّؤْمِنٌ خَیْرٌ مِّن مُّشْرِکٍ وَلَوْ أَعْجَبَکُمْ ۗ أُولَٰئِکَ یَدْعُونَ إِلَى النَّارِ ۖ وَاللَّهُ یَدْعُو إِلَى الْجَنَّهِ وَالْمَغْفِرَهِ بِإِذْنِهِ ۖ وَیُبَیِّنُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ

ترجمه: و با زنان مشرک ازدواج نکنید تا ایمان بیاورند. قطعاً یک کنیز مؤمن، بهتر از زن مشرک است، هرچند [زیبایی او] شما را شگفت‌زده کند. و [زنانتان را] به ازدواج مردان مشرک درنیاورید تا ایمان بیاورند. قطعاً یک برده‌ی مؤمن، بهتر از مرد مشرک است، هرچند [ثروت و جایگاه او] شما را شگفت‌زده کند. آنان [= مشرکان] به سوی آتش دعوت می‌کنند، و خداوند به فرمان خود به سوی بهشت و آمرزش دعوت می‌کند؛ و خداوند آیاتش را برای مردم روشن می‌سازد، شاید که متذکر شوند.

توضیح کوتاه: این آیه، حکم حرمت ازدواج با مشرکان (نه اهل کتاب) را بیان می‌کند و آن را مطلقاً منوط به ایمان آوردن می‌کند. علت این حرمت، نه زیبایی یا مال، بلکه بنیاد عقیدتی است: مشرکان در نهایت به سوی گناه و آتش دعوت می‌کنند (یَدْعُونَ إِلَى النَّارِ)، در حالی که ازدواج در دایره‌ی ایمان، زمینه‌ساز بهشت و مغفرت است. برتری اخلاقی ایمان، حتی بر جایگاه اجتماعی (برده مؤمن بهتر از آزاد مشرک) تأکید می‌شود.

﴿۲۲۲﴾ وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الْمَحِیضِ ۖ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِی الْمَحِیضِ ۖ وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّىٰ یَطْهُرْنَ ۖ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ أَمَرَکُمُ اللَّهُ ۚ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ

ترجمه: و از تو درباره‌ی حیض (عادت ماهانه) می‌پرسند. بگو: «آن مایه‌ای از آسیب (أَذًى) است، پس در دوران حیض از زنان کناره‌گیری کنید و با آن‌ها نزدیکی نکنید تا پاک شوند. پس هرگاه خود را پاکیزه ساختند [= غسل کردند]، آن‌گاه از همان‌جا که خداوند به شما فرمان داده است، با آن‌ها نزدیکی کنید. به یقین، خداوند توبه‌کنندگان و پاکیزگان را دوست دارد.

توضیح کوتاه: این آیه، حد اعتدال را در رفتار با زنان در دوران قاعدگی مشخص می‌کند. در جاهلیت، زنان را کاملاً طرد می‌کردند و یهود نیز چنین می‌کردند. اسلام حیض را أذًى (مضرت، نجاست و ناپاکی) می‌داند و تنها آمیزش جنسی (نزدیکی) را تا زمان غسل کامل ممنوع می‌کند. فرمان «مِنْ حَیْثُ أَمَرَکُمُ اللَّهُ» به جواز نزدیکی از طریق معمول و مشروع اشاره دارد. علاقه خدا به توبه‌کنندگان و پاکیزگان، اشاره‌ای به تطهیر جسمی و روحی است.

﴿۲۲۳﴾ نِسَاؤُکُمْ حَرْثٌ لَّکُمْ فَأْتُوا حَرْثَکُمْ أَنَّىٰ شِئْتُمْ ۖ وَقَدِّمُوا لِأَنفُسِکُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّکُم مُّلَاقُوهُ ۗ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ

ترجمه: زنان شما، کشتزار شما هستند. پس به کشتزار خود از هر راهی که خواستید [و مشروع بود] درآیید؛ و برای خودتان از پیش بفرستید [= کار خیر انجام دهید]؛ و از خدا بپرهیزید و بدانید که با او ملاقات خواهید کرد؛ و به مؤمنان بشارت ده.

توضیح کوتاه: این آیه، حقوق و وظایف زناشویی را در قالب تمثیلی زیبا بیان می‌کند. زن به کشتزار (حَرْثٌ) تشبیه شده تا هدف اصلی آمیزش (تولید نسل) را یادآوری کند. عبارت «أَنَّىٰ شِئْتُمْ» به آزادی انتخاب زمان و کیفیت نزدیکی (به شرط مشروع بودن محل) اشاره دارد. «وَقَدِّمُوا لِأَنفُسِکُمْ» دعوت به انجام اعمال صالحه (مانند تربیت فرزندان شایسته یا نیت خیر در آمیزش) در حین لذت‌جویی است تا هدف اصلی (تقوا و معاد) فراموش نشود.

﴿۲۲۴﴾ وَلَا تَجْعَلُوا اللَّهَ عُرْضَهً لِّأَیْمَانِکُمْ أَن تَبَرُّوا وَتَتَّقُوا وَتُصْلِحُوا بَیْنَ النَّاسِ ۗ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ

ترجمه: و نام خدا را وسیله‌ی سوگندهای خود قرار ندهید تا [به بهانه‌ی آن] از انجام نیکی و پرهیزگاری و اصلاح میان مردم باز بمانید. و خداوند شنوا و داناست.

توضیح کوتاه: این آیه، یک اصل اخلاقی مهم در مورد سوگند را بیان می‌کند. مراد این است که اگر کسی قسم بخورد که فلان کار خیر (مثل کمک به پدر و مادر یا صلح دادن) را انجام ندهد، نباید به بهانه‌ی قسم خوردن، از کار خیر باز بماند. هدف قسم، باید انجام نیکی و تقوا باشد، نه مانع شدن از آن. در چنین مواردی، باید قسم را شکست و کفاره داد. یادآوری سَمِیعٌ عَلِیمٌ بودن خدا، هشدار به نیت‌های باطنی شخص در هنگام سوگند خوردن است.